Profildagi odam kim, deb o'ylagan bo'lsangiz kerak. Ingiliz marksist tarixchi, ishchi sinfiga bag'ishlangan tadqiqotlar muallifi va aktivist bu odam - muayyan ma'noda men uchun namuna - Edward P. Thompson. Ham ilmiy ham ijtimoiy-siyosiy faoliyati va qarashlari nuqtai nazaridan. Ortodoksal bo'lmagan marksist, "yangi so'llar"dan (New Left) bo'lgan bu olim odam - bor ilmiy va public faoliyatini oddiy odamlarga, ularning manfaatiga bag'ishlagan inson. Marksizmda iqtisodiy determinizmni inkor qilib gumanizm olib kirgan olimlardan.

Mayli, post aslida boshqa narsa haqida edi. Ammo u bilan bog'liq. Bizning iqtisodiy liberallarning "otasiga" aylangan Daron Acemogluni tanisangiz kerak. "Mamlakatlar tanazzuli" kitobining hammuallifi. Unga tayanib bizning iqtisodchilar vulgar va yuzaki texnokratizmga berilgan. Oddiy retseptlar berishga o'rganib qolgan. Mayli bu ham alohida mavzu.

Gap shundaki, biroz vaqt avval Acemogluning Project Syndicate'dagi maqolalariga ko'zim tushgan edi. Unda u ko'p ishchi sinfi manfaatlari haqida gapirar edi. Menga qiziq ko'rindi - liberal mainstream iqtisodchi ishchilar haqida gapirishi. Keyin Hoshimov Iqtisodiyotida uning Behzod bilan suhbatini ko'rdim. U yerda u o'zining ohirgi katta kitobi "Power and progress" haqida gapirar edi. Va asosiy mujda - texnologik (va iqtisodiy) rivojlanish avtomatik tarzda umumiy farovonlikka yetaklamasligini qayta va qayta urg'ulagan edi. Behzodning texnokratik qarashi, sodda qilib aytganda - bozor bo'lsa boylar paydo bo'ladi, keyin u boylar qashshoqlarni qashshoqlikdan olib chiqadi, degan qarashini - Acemoglu mutlaq savol ostiga oladi. Ayni ishchi sinfining harakatlari sabab boylik, kapitalizm paydo bo'lganidan yuz yil o'tib, kurash natijasida qayta taqsimlanganini gapiradi u. Boz ustiga kapitalizmdan avval odamlar boy bo'lmasada, erta kapitalizm davri kabi ekspluatatsiya qilinmagani va hayot darajasi balandroq bo'lganini eslatadi. Hech qanday iqtisodiy va texnologik o'sish o'z-o'zidan ishchilarga manfaat olib kelmagan, aksincha - hayot darajasini bir asrga tushurib yuborgan. Agar ishchilar uyishib kurash olib bormaganida, ular qashshoq bo'lib qolishlari mumkin edi bugungi kungacha. Hech qanday umumiy farovonlik bo'lmas edi G'arbda.

Acemoglu o'sha suhbatda Thompsonni ham tilga oladi va uning tadqiqotlari to'g'ri bo'lganini gapiradi, garchi u marksist tarixchi bo'lgan bo'lsada. Aytmoqchi bo'lganim, shartli so'lchi akademiya allaqachon yetib kelgan haqiqatlarga liberal iqtisodchilar endi yetib kelyapti va tan olyapti. Screenga qarang - Acemoglu davlatlardan bozor ustidan ko'proq nazorat va kapitalistlarga qarshi choralar kutayapti. Pro-worker siyosat haqida gapiryapti. Kasaba uyushmalarini muhimligini urg'ulayapti. Garchi o'sha "Mamlakatlar tanazzulida" muallif marxist iqtisodiy nazariyalarni pisand qilmay tilga ham olmagan edi. Endi esa ritorik va tahlil darajasida tobora so'lchilik tomon og'ayapti.

Bunday holatni avval ham ko'rgan edim. Misol Auzanni oling. Madaniyat konseptini u o'zi uchun endi iqtisodiy tahlilda kashf qilayotgan bir payt, antropologlar undan 30 yil oldin voz kecha boshlashgan edi. Hozir antropologlar hatto "against culture" nomli kitoblar yozayapti.

Acemogluning kitobini esa o'qishni barchaga tavsiya qilaman. O'zim ham endi boshladim. Hech nima bizda ham avtomatik tarzda sodir bo'lmaydi. 20 yil o'tib GDP balki nisbatan baland va erkin bozor paydo bo'lar bizda ham, ammo keng aholi bundan manfaat ko'rishiga hech qanday dalil yo'q. Kurashsiz oddiy ishchi sinfi qashshoq bo'lib qolaveradi, iqtisodiyot qancha raqamlarda o'smasin.

Marks "din xalqning afyuni" deganda nimani nazarda tutgan?

Koʻpchilik Karl Marksning "din xalqning afyunidir" degan oʻsha mashhur iborasini yo oʻta soddalashtirib, yo shunchaki dinga qarshi bayonot deb qoʻpol ravishda buzib talqin qiladi. Aslidachi? Aslida Marks bu orqali nimani nazarda tutgan?
Aslida ushbu iboraning ortida Karl Marksning ideologiya nazariyasi yashiringan. Yaʼni, din bu — azob-uqubatlar girdobida yashayotgan insoniyatning topingan ruhiy panohi — "mazlum maxluqning xoʻrsinishi", "qalbsiz dunyoning yuragi" va "ruhiy holatsiz tuzumning ruhi"dir, yaʼni din bu — doimiy ekspluatatsiya sharoitida yashayotgan insonlarga haqiqiy najot emas, balki hissiy tasalli berishdir. Bu yerda toʻgʻridan-toʻgʻri din emas, balki dinni shunday missiyani bajarishga muhtoj qilgan va qilayotgan ijtimoiy tizim chuqur ildizidan tanqid ostiga olinadi.

Din — davlatning ideologik apparatlaridan biri sifatida maydonga keladi, va shaxslarni u yoki bu pozitsiyaga joylashtiradi va ularga qanday yashash kerakligini "tashkiliy" tarzda belgilab beradi, u nafaqat insonlarning ongini, balki ularning xatti-harakatlarini ham nazorat qiladi. Marksning ideologiya nazariyasini Teodor Adorno "madaniyat sanoati" asarida yanada kengaytirib tushuntirgan. Uning fikricha, zamonaviy kapitalistik jamiyat nafaqat din, balki televizor, pop musiqasi, reklamalar, ommaviy madaniyat va hatto sportni ham insoniyatni passivlashtiradigan, ularni ekspluatatsion zulmga tan berishga undaydigan "afyun"ga aylantirgan, yaʼni bularning barchasi, insonni chuqur tanqidiy fikrlashdan uzoqlashtiruvchi va mavjud ekspluatatsion tartibni "normal" deb qabul qildirishga xizmat qiluvchi mexanizmlardir. Marks "din xalqning afyunidir" deganda toʻgʻridan-toʻgʻri dinni emas, dinni jamiyatdagi ekspluatatsion tartibni saqlab qolishning muhim mafkuraviy apparatlaridan biriga aylantirgan ijtimoiy-siyosiy tuzumni keskin tanqid qiladi.

Buni Slavoy Zizek XXI asr kontekstiga koʻra yanada chuqurroq tahlil qiladi. Uning fikricha, hozirgi kunda "xalqning afyuni" diniy mafkura emas, balki oʻzini eng neytral pozitsiyada koʻrsatuvchi liberalizm, individual erkinlik, shaxsiy rivojlanish va shaxsiy muvaffaqiyat haqidagi gʻoyalardir. Zizekning taʼkidlashicha, "eng xavfli ideologiya bu — insonlar tomonidan bu ideologiya emas, deb qabul qilinadigan ideologiyalardir"; "odamlar unga ishonmaydi, lekin bari bir amal qilaveradi". Yaʼni, zamonaviy odam dunyoda adolatsizlik borligini biladi, hatto uni tanqid ham qiladi ham, ammo bari bir shu tizim ichida itoat qilib yashayveradi. Bu ongli itoat va irodaviy boʻysunishdir.

Bunda ideologiya hayotning oʻzi — kundalik harakatlar va normalar toʻplamidir, yaʼni din va ideologiyalar faqat ongni emas, balki amaliyot va hayotni ham boshqaradi. Ular "haqiqat"ni tiklashga emas, balki mavjud "tartib"ni saqlab turishga xizmat qiladi. Shu maʼnoda din, ommaviy madaniyat, texnologik farovonlik, shaxsiy rivojlanish va muvaffaqiyat haqida afsonalarning barchasi oʻz zamonasi uchun oʻziga xos afyundir. Ular insoniyatni real ijtimoiy ekspluatatsiya, kuch va tartib munosabatlari mohiyatini anglashdan chalgʻitadi. Qisqasi, Marksning metaforasi — shunchaki dinni inkor qilish emas, insoniyat ongining ideologik tobeligi haqidagi chuqur tanqidiy nazariyadir.

"Erkin bozor" degan narsa yo'q

"Erkin bozor" siyosati juda kam hollarda kambag'al davlatlarni boy qilgan

Biz post-industrial davrda yashamayapmiz

AQSH dunyodagi eng baland yashash darajasiga ega emas

Boylarni yanada boy qilish qolgan odamlarni boy qilmaydi

Ko'proq talimning o'zi mamalakatni boy qilib qo'ymaydi

Yahshi iqtisodiy qarorlar uchun yahshi iqtisodchilar shart emas


Shu va boshqa "baxsli" tezislar atrofida qurilgan suratdagi non-fiction o'qiyotgan edim. Bizning mahalliy iqtisodchi liberallar tomonidan targ'ib qilinib kelinadigan dogmalarga qarshi argumentlarga ega bo'lish uchun.

Kitobni o'qib turib, agar uni men yozganimda, qanday tezislarni keltirgan bo'lar edim, deb o'ylab qoldim. Ularning ba'zilari quyidagicha bo'lishi mumkin edi:

Biz o'z haqimizda holis deyarli hech narsa bilmaymiz.

Tariximiz, o'zlik va qadriyatlarimizning 95 foizi bizga shunchaki ijtimoiylashuv va siyosiy propaganda orqali singdirilgan.

O'zbek millati 1924-yildan avval milliy davlatchilikka ega bo'lmagan.

Paxta dalalaridagi yosh bolalar va qo'l mexnati mustaqillikdan keyin avj olgan. Sovet davri kombaynlarda paxta terish mustaqillik davriga nisbatan balandroq bo'lgan.

O'rtacha o'zbek kechki sovet davridan yahshiroq boshqa hech qaysi davrda himoyalanmagan.

Hech qanday mentalitet degan narsa yo'q.

Sizning o'zbek yoki boshqa o'zlikka ega ekanligingizga biologik dalil yo'q.

Sotsiologiya jamiyat haqidagi fan emas. Jamiyatshunoslik degan fan yo'q.

Geosiyosat degan fan yo'q. Konfliktologiya ham.

Aksar siz quloq tutadigan o'zbek ziyolilarining bitta ham xalqaro standartlarga javob beradigan maqolasi yo'q.

Siz o'zingizniki deb hisoblagan did, qarash, tanlov va qadriyatlar sizniki emas.

Ommaga gapiruvchi faollarning aksari buni shunchaki shuhratparastlikdan qiladi. Shu jumladan qisman men ham.

Aksar fan nomidan gapiradigan mahalliy olimlar fan o'zi nima ekanligini aslida bilmaydi. Chetda o'qib kelgan bo'lsa ham.

Deyarli hech kim mustaqil fikrga ega emas.

Sizning muvaffaqiyatingizning 90 foizi omad, sharoit, muhit, oila, moddiy holat va boshqa tashqi omillar bilan belgilangan, sizning mehnatingiz bilan emas.

Kitob o'qishni o'zi hech kimni ahloqan to'g'ri qilib qo'ymaydi.

Muhammadali Eshonqulovning fanati bo'lsangiz, demak miyyangizga qurt tushgan. (hazil)

Nimaga bunday savol tug'ildi.

Yaqinda vada qilgan matnimni yozar ekanman, "men o'zi kimga yuzlanayapman?" degan savol yana va yana paydo bo'lyapti. Agar shartli tanqidiy jamoatchilikka/ziyolilarga yuzlansang, u auditoriya uchun bir til, bir diskurs va tushunchalar tanlovi qilish kerak. Keng ommaga bu qiyin va tushunarsiz bo'lishi mumkin. Agar keng ommaga murojaat qilsan va oddiyroq tilga yozishga harakat qilsang, mant juda sodda, banal va balandparvoz bo'lib qolayotganday.
😅💁‍♂️

Asaxiyning bir tiyinga qimmat self-help kitoblar tarjima qilishidan tortib, info-lo'ttivozlar, couchlar, "erkaklik inqurozi"ni mavzu qilganlar, biznes marafonlar, sohta psixologlar-u "psixogenetik"largacha - barchasi ohirgi 6-7 yilda hokimiyat tomonidan boshlab berilgan va muayyan guruhlar tomonidan targ'ib etishda davom ettirilgan hodisaning turli ifodasi - bozor mantiqining toza iqtisodiy jabhadan hayotning boshqa jabhalariga ko'chishi natijasida paydo bo'lgan fenomenlar. Tabr joyiz bo'lsa O'zbekistonga yetib kelgan neoliberal kapitalizmning ruxi. U nima ekanligini esa mana bu videoni ko'rib tushuncha hosil qilib olishingiz mumkin.


https://youtu.be/TANEzcjNDvc?si=Dhh9IBwhzQ0nvlJH

Men uchun ohirgi umidlar va yahshi niyyatlar bloger va faol Olimjon Haydarovni 2023-yil sakkiz yilga qamashganida uzilgan edi. O'shandan beri yomon bo'lsa bo'ldi holat, yahshilashmadi. Hulosalar qilish kerak.

It's only after we've lost everything that we're free to do anything. © Fight club

Kecha Sudyalar oliy kengashi rahbari Xolmo‘min Yodgorov EffektUz saytini tanqidiy maqola uchun sudga berib, BHMning 30 baravari miqdorida jarimaga torttirdi. Avvalroq “Mening yurtim” telekanali muxbiri Ruxsora G‘ofurova o‘zi tayyorlagan reportaj uchun ma’muriy ishga jalb qilingandi.

Shu kunlarda Inson huquqlari “Ezgulik” jamiyati raisi Abdurahmon Tashanov o‘ziga nisbatan qilinayotgan bosimlarga javoban yozgan maqolasi uchun Mirobod tuman sudida javob bermoqda. Bloger Otabek Bakirov ustidan Istiqbolli loyihalar milliy agentligi tomonidan shikoyat kiritilgan. Jahongir To‘laganov ishi sudda, Zohid Jumayev ishi sudda, yaqinlariga ko‘ra, butun boshli tirik jon, bloger Zafarjon Jaqinov shu kunlarda tag-tugi bilan yo‘qolgan, topilmayapti. Jurnalist Anora Sodiqova o‘ziga nisbatan davom etib kelayotgan haqorat, shantajlardan to‘yib, jurnalistlar kiritilmayotgan sudlardan adolat izlab yuribdi. Mediasi esa yopilish arafasida emish.

Boshqa nashrlarda ham shunga o‘xshash holat. Kuzating, mamlakat ichki hayotiga oid tahliliy, tanqidiy, o‘tkir maqolalar deyarli to‘xtagan, topolmaysiz. Tahlillar esa maishiy, xavfsiz mavzular va asosan okeanortidagi siyosat tahliliga qaratilmoqda. Bu masalada biroz ortga qaytish, masalan, Rossiya yoki Xitoy siyosatiga oid tahlillarda ham o‘ta ehtiyotkorlik talab qilinmoqda. Sababi, bu mamlakatlarga oid maqolalarga ozgina erkin yondashish orqali ham bosh (boshlar) ketishi mumkin.

Bu – bugungi o‘zbek mediasi atrofida uzoq emas, yil emas, shu kunlarda ro'y berayotgan voqealar xolos. (Balki, kartinani hududlarda davom etayotgan necha-necha sudlar va ularda qamalayotgan jurnalist, blogerlar ishi yanada to‘ldirar, hammasini bilmaymizku). Ya’ni, tan olishadimi, yo‘qmi, mamlakatda jurnalistika, blogosfera butkul o‘limtik ahvolga keltirildi. Ammo shu o‘limtik holatida ham sohalar kimlarnidir qo‘rqityapti shekilli, yaqinda “Blogerlik faoliyati haqida” qonun qabul qilisharmish. Eshitishimcha, unda blogerlarni soliqqa tortish tartiblari ham belgilanadi. (Ko‘ngillari kimnidir javobgarlikka torttirishni istab qolsa, buyam bitta ma’muriy richag-da. O'zi har qanaqa og'ir sharoitga kirib borishdan avval qonunchilik mustahkamlanadiku.)

8 yildan beri aytiladigan va necha-necha rasmiy chiqishlarda va’da berilgan jurnalist faoliyatiga aralashganlik uchun javobgarlikni ko‘zda tutuvchi o‘zgartirish-chi, deysizmi? Shaxsan men yaqin yillarda uning qabul qilinishiga ishonmayman. Va’da boshqa, amal boshqa bo‘lib turarkan, qabul qilingandayam nima o‘zgarardi?!

@haqiqatdaIlyos

https://youtu.be/kE8K9w3-b9U?si=iRuE21QZaWQKKXRK

Сўлчилик ичидан Ғарбдаги сўлчилик танқиди. Қолаверса Глобал академия, унинг инқирози, илмнинг жамиятдаги ўрни ва зиёлиларнинг маъсулияти хақида жуда қизиқ суҳбат.

https://t.me/muratovuniversity сизга қизиқ бўлиши керак.

"Халқ учун демаяпман". "Мирзиёевга етказаман".

Мана шу дискурс ҳақида яна алоҳида ёзаман. Бизнинг аксар фаоллар хокимиятдан қаттиқ нафратланса ҳам ҳеч қачон мана шу модус - хокимиятга маслаҳатчи модусидан чиқаолмайди. Мутлақ аксарият танқидни давлатга ёллаб, унданда умид ва нажод кутади. Деярли ҳеч ким халққа сармоя киритишга, халқнинг субъектлигини ошириш орқали мақсадларга эришишга харакат қилмайди. Нари борса ўз қарашини халққа сингдиришга, уни тарбия қилишга уринади. Шундоқ ҳам кўчадаги ҳар иккинчи одамга маълум холатни гапириб, бировни кўзини очаяпман деб ўйлайди. Хокимиятга маслаҳат бериш орқали ундан нажот кутиш - камида гўллик, кўпида эса - манфаатлар тўқнашувини пайқамаслик ва халқ манфаатига қарши иш қилиш, унинг фойдасига эмас. Мақсад олий бўлиши мумкин, аммо токи восита расво экан - ҳеч нима жойидан силжимайди.

Lifestyle va erkin fikr va dunyoqarash savdosi tugadi. Endi bu kanalda tanqidiy so'l kun tartibi shakllanadi va targ'ib qilinadi. Yaqin kunlarda kengroq matn chop etaman va hammasini tushuntiraman.

Комил ака Жалилов Илон Маск ўқув дарсликларида бўлиши ёки бўлмаслиги унча мухим нарса эмас, дебдилар. Аммо шу билан бирга барча келтирилган мисоллар билан - Амир Темур, Шайбони, суратлардаги Маск хақидаги матн - бунинг аксини, менимча, ўзлари асослаб берибдилар. Тўғри тушунган бўлсам қуйидаги аргумент келтирганлар:

А. Ўқув дарсликлари аслида пропаганда воситаси бўлмаслиги керак. Улар орқали ёшлар онгида муайян, дейлик миллий нарративлар шакллантириш, ўқув дарсликларини мавфкуравийлаштириш - нотўғри.

Б. Шундай, агар тоза илмий педагогик ёндашувдан келиб чиқсак - Маск хам, дейлик Гитлер хам шундаги бир мақсад - таълим бериш учун восита. Уларнинг биографияси орқали муайян мавзу, дейлик Иккинчи жахон уруши, ёки инновациялар хақида ўқувчилар билан гаплашиш мумкин. Шу йўл билан у кишилар пропаганда қилинмайди, балки шунчаки нейтрал материал ўлароқ олиниб мақсад учун воситага айланади.

Бу аргументацияда муаммо нимада? Ха, агар норматив, яний қандай бўлиши керак эди, деб олинса - мен юз фоиз фикрларига қўшиламан. Дарсликлар аслида хам мафкуравий воситага айланмаслиги керак. Гап ўйқ. Аммо аслида, эмпирик қандай? Хақиқатда ўқув дарсликлари бугун дунёда у ёки бу даражада янги авлод онгида муайян қадриятлар, (миллий) ўзликлар ва дунёқарашлар шакллантириш билан шуғулланади. Шу жумладан Ўзбекистонда хам. Менга бу ёқмайди, аммо шундай. Таълим нейтрал бўлаолмайди. У ёки миллий қадриятлар сингдириши мумкин ёки шартли космополитик ва либерал қадриятлар. Аммо улар нейтрал қадриятлар эмас.

Шундай экан, бизнинг шундоқ хам ўта мафкуралашган ўқув дарсликларида хеч бўлмаганда битта, менинг назаримда, зарарли нарратив камайиши - аслида давлат субсидиялари орқали бойиб кетган олигархни ёш авлод онгида қахрамон ўлароқ гавдаланишини олдини олиш - кичик бўлсада қувонарли холат.

Ха, Маскни шунчаки нейтрал бир контекстда ишлатса хам бўлар эди ўқув дарслигида, уни қахрамонга айлантирмай. Аммо хатто Комил ака ўзлари келтирган мисолда, АҚШнинг ўзида у хақидаги матн biased экан, бизнинг шароит хақида гапирмаса хам бўлади. Маскни нейтрал материал ўлароқ қабул қилиш мумкиндир, аммо анча қийин, менимча.

Муддао: Албатта, хатто Гитлерни хам ўқув дарлигига киритиш ўз ўзидан ёмон бир холат эмас. У бир таълим жараёни учун материал ва восида. Аммо таълим бу шунчаки нейтрал соха эмас, балки турли даражада бўлсада барча давлатларда мафкуралаштириладиган соха. Буни Комил аканинг ўзлари хам яхши биладилар ва бунга далиллар келтирдилар. Шундай экан, воқейликдан келиб чиқиб муносабат билдирадиган бўлсак - Маскнинг қиёфаси нейтрал материал эмас, балки у орқали ўқувчиларда муайн қадриятлар шакллантирилиши бартараф этилгани мен учун қувонарли холат.

Ўша "академия"дан баъзи фотолар.

Ўтган йили августда мана бу бир хафталик "академияда" қатнашган эдим. Пост-совет худудиган келган ёзувчилар, тадқиқотчилар, рассомлар, активист ва шоирлар билан сиёсий тасаввур хақида деколониал оптика орқали фикр алмашган эдик. Мақсад - шартли урушдан кейинги Россияда ва умуман пост-империалистик маконда альтернатив сиёсий маконни тасаввур қилиш эди. Қандай қилиб бизга бу йўлда деколониал дискурс ёрдам бераолишини турли семинар, воркшоп, ўйинлар ва машхулотлар орқали жуда чиройли табиат қўйнида мухокама қилган эдик. Жуда қизиқ ва истеъдодли одамлар билан танишган эдим.

Шулардан иккитаси шоира Динара Расулева ва allapop тахаллуси билан танилган рассом ва уларнинг "Tatar Kyz:lar" ижодий гурухи эди. Улар ўз ижодида охирги пайт асосан тил (татар тили) ва ўзлик мавзусини мусиқа, шерият ва перформанслар яратиш орқали англаш билан шуғулланишади. Яқинда янги альбомлари чиқибди ва Медуза шу альбом хақида ёзибди.

"Қизлар" деколонизацияни шунчаки ўтмишга қайтиш ўлароқ эмас, балки ўша ўтмишга ва авваламбор тилга таянган холда янги ўзлик ва маданий қоришмалар яратиш ўлароқ тушунишади. Санъатлари хам шуни ифода этади. Бизнинг ўртача дидга ёқмаслиги табиий, аммо камида янги бир "махсулот" ва перспектива яратиш нуқтаи назаридан менимча камида қизиқарли. Биз хам қотиб қолган "фольклёр" ва "миллийлик"дан аллақачон янги ва замонавий, аммо ўзимизнинг хос санъат яратишга ва ижодий тажрибалар қилишга ўтишимиз керак. Ғарбпарастлик ва миллийлик орасида экспериментлар учун аслидан жуда катта майдон мавжуд, шуни тўлдиришимиз керак.

https://medium.com/@resistingempire/the-three-giants-of-central-asian-literature-abdurauf-fitrat-abdulla-qodiriy-and-cholpon-76c69efd91a4

weekend-reading

begonalar bizning klassiklarni o'qiganda:

"Qodiriy attempts to capture the struggle women went through by writing about the horrors for arrange marriages and polygamy, but Kumush is an idealized version of a woman. She is the pure “virgin” like Margarete from Faust while the other two female characters; Otabek’s mother and Zainab are twisted, bitter woman who hurt those they “love.” One could argue they’ve been corrupted by the society they live in, but they also lack the depth of Otabek and even his father."

Бир неча хафталар олдин бир таниш одам менга Ўзбекистондан ёзиб қолди. У киши билан хар замон ёзишиб турар эдик. Зиёли, ўқимишли киши. Шахсини очиқламаслик учун кўп маълумот бермайман.

Хуллас, у киши мактабларда янги ўқув дарсликларининг мазмунини, матнларни шакллантиришга алоқаси бор киши. Ўша киши яқинда хурсанд бўлиб менга Илон Маскни ўқув дарасликларидан олиб ташлашга муваффақ бўлганини ёзиб қолдилар. Яқиндагина бутун дунёда қахрамон ўлароқ кўрилаётган одам хатто бизнинг мактаб дарсликларидан ўрин олишга улгураётган эди. Шу ишни ўша киши бартараф этганини хурсандчилик билан бўлишиб, бир кичик ғалабаси хақида менга айтиб берди.

Ўшанда гарчи хурсанд бўлган бўлсамда, бу янгиликнинг қай даражада мухимлигини англамагандайман. Хозир дунёда, авваламбор АҚШда рўй бераётган ходисаларни кўриб, бу ғалаба миллионлаб Ўзбекистон фарзандлари учун қай даражада катта ахамият касб этиши мумкинлигига ишонч хосил қиляпман.

П.с. Гап Жалилов хақида эмас)

https://www.youtube.com/watch?v=TZOoT8AbkNE

must-watch

Бир пайтлар "халқ"ни айблайдиган "зиёлилар"ни танқид қилиб, гап халқнинг "сифатсизлигида" эмас, балки бизнинг "зиёлиларнинг" сифатида деган эдим. Шу гапимга тасдиқни бугун иқтисодий китобдан топдим.

Шартли хинд хайдовчиси швед хайдовчиси билан деярли бир хил даражада яхши автобус хайдаши мумкин, аммо шартли швед олими ва ўзбек олими орасида ер ва осмондай фарқ бор.

https://t.me/javohirnematovqaydlari/128

Нимага Бакиров ва бошқа иқтисодчиларни бундай, балки, қўпол танқид қилаётганимни олдинроқ ёзган эдим. Линкдаги постда. Савол туғилиши мумкин: нимага хокимиятни танқид қилмайсан? Аслида хокимиятку, Бакиров эмас, бу ишлар ортида турган ва маъсул бўлган субъект?

Менинг фаолларга нисбатан танқидим қуйидаги мулоҳазаларга асосланган:

1. Хокимият табиати хақида шартли танқидий жамоатчиликда аллақачон консенсун шаклланиб бўлиши керак эди. Хокимиятни яна ва яна қуруқ сўкавериш эмас (гарчи бунга қаршилик йўқ бўлсада), балки хокимият авторитар, коррупцияга ботган ва ҳеч қандай демократик легитимликка таянмагани сабаб ундан умидвор бўлиш, унга ишониш ва у билан консенсусга бориш имконсизлигини англаб йетишимиз керак эди. Бакиров кеча қилган хулосасини - "сизларга ҳеч ким бошқа ишонмайди, тарихда шундай қоласизлар" - аллақачон қилиб ва шу ташхисдан келиб чиқиб танқид ва амалий қадамлар қўйиш керак эди шартли жамоатчилик.

Агар хокимият табиати хақидаги консенсус бўлганида, хаёлий бозор ислоҳотлари бу хокимият констелляция билан хозирги натижаларга олиб келишини тахмин қилса бўлар эди ва шу асосда қўшимча ўлпонни легитимлаш содир бўлмас эди.

2. Фаоллар, уларнинг фолловерлари ва уларга нисбатан бўлган жамоатчиликдаги ишонч бу катта куч ва маъсулият. "Мен шунчаки бир блогерман, шунчаки юз минглаб аудиторияга гапиряпман" каби риторика на ҳақиқатга тўғри келади, на ахлоқий оқланган. Айни сизга одамлар эргашдими, айни сизга қулоқ солдими, демак сиз улар олдида маъсулиятга эгасиз. Айни сизнинг риторкангиз кенг оммада воқейлик хақида тасаввур ва тушунча шакллантираётган экан, сиз шунчаки бир шахсий субъект эмассиз. Оммага чиққан ҳар ким омма олдида маъсул. Бу маъсулиятнинг кескин кўриниши, мисол учун, Руандадаги қирғин ёки Россия пропагандаси.

Айни шу, сизнинг одамларга таъсирингиздан келиб чиққан маъсулиятни сизлардан, керак бўлса, талаб қилган холда сизларни танқид қиламан. Чунки хокимиятга ишонмаганлар сизга ишонди, сизларга қулоқ тутди, сизлар эса бу ишончни суистеъмол қилиб одамларни хато йўлга бошладингиз. Агар формал институтлар ишлаганида, сизлар шартли депутат ёки делегат бўлганингизда, сизларни мандатингизни қайтариб олиш керак бўлар эди.

3. Ва ниҳоят бу танқид душман танқиди эмас. Душманни танқид қилиш ҳам керак эмас, унга қарши курашиш керак. Сизларни айни "ўзимизники" деб билганим сабаб ва айни шу позициядан танқид қиламан. Бизникилар тўғри йўлдан адашмасин, деган фараз билан. Шубхали ва асоссиз компромисслар сабаб бор танқидий потенциал ҳам йўққа чиқмасин, деган ҳадик билан. Бу танқидда танқид қилинаётганни танқид орқали ўзгартиришга умид бор. "Сенлар одам бўлмайсанлар барибир" эмас.

Ва умуман, ҳар қандай эркин жамиятда ҳеч ким танқиддан холи бўлмаслиги керак. Ким бўлишидан қатъий назар. Айниқса у киши таъсир ва ижтимоий капиталга эга бўлса.

Ҳечдан кўра кеч: хатосини англаб йетиб, энди танқидга ўтгани камида таҳсинга лойиқ албатта.

Бу Антиреформа. Энди қўштирноқсиз. “Реформа” эса қўштирноқда

Фақат кўчирмаси эълон қилинган қарорнинг очиқланмаган қисмида яна қанақа сюрпризлар борлигини билмаймиз. Лекин унинг энерготарифлар ошишда давом этишига оид иккинчи бандиёқ “реформа” деб бошланган жараёнларнинг аслида фақат нархларни кескин ошириш ва яна оширишдан бўлак мақсад кўзланмаган қип-қизил антиреформа (қўштирноқсиз) эканини ойдинлаштиради.

Биз эвазига нима олдик ўзи, деган саволга ҳеч қандай жавоб йўқ.

“Реформа” бузуқ субсидиялашни тўхтатиши керак эди. Лекин субсидиялаш тўхтагани йўқ. Бюджетдан олигархлар чўнтагига оқаётган триллионлаб субсидия тўхтатилиб, таълим, медицина ва пенсия учун қайта тақсимлангани йўқ. Бечора ўқитувчи ва пенсионер свет ва газ учун энди ҳам чўнтагидан, ҳам солиғидан тўламоқда.

“Реформа” энергетиканинг барча занжирларида шаффофлик ва ҳисобдорликни таъминлаши керак эди. Лекин биз ҳалигача билмаймиз, газ ва свет қанчадан сотиб олинаяпти, қанчадан импорт қилинаяпти, қанчадан экспорт қилинаяпти, соф таннарх қанча, қанчага шиширилган, бу кетишда яна қанчага шиширилади.

“Реформа” энергетика бозори фақат режаларда эмас, амалда имконли эканини амалда кўрсатиши, охири кўринмаётган энергокризисга барҳам берилишига ишонч яратиши керак эди. Лекин амалда биз бозорга тескари томонга қараб юрдик ва юрмоқдамиз. Энди сизларга, сўзларга, ваъдаларга ҳеч ким ишонмайди. Фарқи йўқ, Тарихда шундай қоласизлар. Қилган ишларингиз учун раҳмат айтса, ўзбек энергетикасини талаб пароканда қилган ва қилаётган олигархлар айтади. Чунки улар мақсадига эришди.

Мен бир нарсани тушунмайманда. Қандай қилиб Бакиров каби воқейликдан яхши хабари бор одам ҳам шу даражада кучли хаёлий бозорга "иймон" келтириб, энергетика сохасида "либерализация"ни жон-жахти билан тарғиб қилиши мумкин эди? Қандай асосларга кўра "либерализация" бизнинг шароитда шунчаки қўшимча ўлпонга айланмаслиги керак эди, унинг таҳлили бўйича?

Қандай шижоат билан Бакиров хозир қилинган ишларни сўкаётган бўлса, шундай шижоат билан уларни аввал тарғиб қилган эди. Икки босқичда нархларни ошириш эмас, балки дарров биттада, шок орқали "бозорга ўтишни" тарғиб қилаётган эди. Энди айбини ювиш билан банд.

Ëқимсиз хабар: Тарифлар келгуси йилларда ҳам ошишда давом этади

Энергетика вазирлиги ҳали тўлиқ эълон қилинмаган ҳукумат қарорига таяниб ёзишича, электр энергияси ва табиий газ нархлари ҳар йили 1 майдан бир маротаба йиллик инфляция даражасидан келиб чиққан ҳолда 10 фоиздан юқори бўлмаган миқдорда ошириб борилади.

Демак, тасдиқланган тарифлар уч йилдан кам бўлмаган муддатга амал қилиши ҳақидаги ҳукумат ўзи белгилаган қоидалар яна унутиб турилади. Гумон қилинганидек, таннархни шишириш давом этади.

O'zbek tili yana mavzu bo'libdi. Men ohirgi payt milliy o'zlik va davlatchilik mavzusiga qiziqib qolganim sabab diskussiyalarni, argumentlarni kuzatish juda qiziq.

Avval qisqa munosabatimni aytib o'tsam. Rus bog'chadan rus institutgacha tarbiya va ta'lim olgan odam sifatida mening pozitsiyam o'zbek tilida o'qiganlarning pozitsiyasidan farq qilishi tabiiy. Uyda o'zbek tilida gapirganim sababdir, mutlaq "ruslashib" ketmadim. Ammo o'zbek tili muhimligini o'zim uchun nisbatan kech, 2-3 yil oldin angladim. O'shandan beri rus emas, o'zbek tilida, xatolar bilan bo'lsada, yozaman.

Xullas, men uchun, aksar bu mavzuda yozuvchi insonlardan farqli o'laroq, o'zbek tilida gapirish va yozish bu milliy masala emas, balki avvalambor sinfiy. O'zbekistonda rus tilida so'zlashuvchilar shunchaki fuqarolar emas, balki katta rag'batga ega qatlam vakillari. Rus tilini bilsang hayotiy imkoniyatlaring balandroq. Oyliging, turmush tarzing va moddiy holating aksar hollarda faqat o'zbek tilida so'zlashuvchilardan teparoq. Rus tilini bilish bu shu jumladan sinfiy marker, ijtimoiy ierarxiyada balandroq joyga egalik qilishga da'vogarlik.

Shu yurt aholisining aksari gapiradigan tilda gapirish va muloqot qilish, shu sabab, men uchun tenglik masalasi. Milliy masala emas. O'zbek tili rus tili sabab o'layotgani ham yo'q, rivojlanishdan ortda qolayotgani ham yo'q. Qirg'iziston, Qozog'iston yoki Ukrainada mavjud til muammosi bizda mavjud emas. Rus tili o'zbek tilini siqib chiqarayotgani yo'q. Aksincha, mustaqillikdan beri rus tili tobora marginallashib bormoqda va asosan poytaxtning o'rta va undan tepa qatlamining tili bo'lib qolmoqda. Sovet davrida rus tilini bilish bo'yicha O'zbekiston aholisi Tojikiston bilan birga ohirgi o'rinlarda bo'lganini gapirmasa ham bo'ladi.

Millat bo'lish uchun til umuman muhim emas. Barcha restoran va kafelar o'zbek tiliga o'tsa, barcha rusiyzabonlar faqat o'zbek tilida gapira boshlasa, birdan millat bo'lib qolmaymiz. Birinchidan, o'zlik darajasida biz allaqachon millat bo'lib bo'lganmiz. Buni tasdiqlovchi tadqiqotlar yetarli. Ikkinchidan, til masalasi siyosiylashuvi shunchaki real bor muammoni artikulyatsiya qilish uchun adekvat til yo'qligidan holos. Muammo esa avvalambor siyosiy - hokimiyat egalari, ularning oila a'zolari, shartli siyosiy va iqtisodiy elita rus tilida gapirishi, o'qishi, yangiliklar tinglashi va tafakkur qilishida. Shuni ochiq aytishga dux yetmagani sabab Bondagi kassir qizlardan alamimizni olib yuribmiz.

4. Эркин савдо афзалроқ: Улар солиқларсиз очиқ савдо ўз заводларини ҳимоя қилишдан кўра кўпроқ фойда келтиришига ишонишади. Масалан, арзон импорт америкаликлар учун нархларни пасайтиради. Миран бу фикрлар унчалик тўғри эмаслигини айтади: 2018-2019 йиллардаги тарифлар катта инфляцияни келтириб чиқармаган ва агар эҳтиёткорлик билан ҳаракат қилинса, долларни тартибга солиш мумкин.

Нима учун ишлаб чиқаришни уйга қайтариш керак? Трамп ва муаллиф бир неча сабабларга кўра ишлаб чиқаришни (масалан, заводларни) АҚШга қайтармоқчи:

Иш ўринлари: Америкаликлар яна заводларда ишлашлари учун, ишсиз қолмасликлари ёки ўз шаҳарларини тарк этмасликлари учун.

Хавфсизлик: Агар ишлаб чиқариш мамлакатда бўлса, уруш ёки инқироз пайтида АҚШ Хитой ёки бошқа мамлакатларга қарам бўлмайди. Масалан, Трамп: "Пўлат йўқ - мамлакат йўқ," деган эди.

Адолат: Уларнинг фикрича, Америка дунёга жуда кўп нарса беради (доллар, ҳимоя) ва бунинг эвазига ўз саноатини йўқотади. Улар бошқа мамлакатлар бу "хизматлар" учун кўпроқ ҳақ тўлашларини хоҳлайди.

Музокаралардаги куч: Кучли ишлаб чиқариш АҚШга бошқа мамлакатларни ўз бозорларини очишга ёки Америка технологияларини ўғирламасликка мажбур қилиш учун кўпроқ таъсир кўрсатиш имконини беради.

Муаллиф нимани таклиф этмоқда?

Тарифлар: Импорт солиқлари (масалан, Хитойга 60%, бошқаларга 10%). Бу АҚШ бюджетига маблағ киритади ва бошқа мамлакатларни "тўлашга" мажбур қилади. Уларнинг валюталари қадрсизланса, АҚШда деярли инфляция бўлмайди.

Валюта сиёсати: Америка маҳсулотлари рақобатбардош бўлиши учун долларни арзонлаштириш. Буни бошқа давлатлар билан келишувлар (масалан, "Мар-а-Лаго битими") ёки мустақил равишда (масалан, АҚШнинг чет эл облигацияларига солиқлар орқали) амалга ошириш мумкин.

Муаммолардан қочиш йўллари: Аста-секин ҳаракат қилиш, нархлар ёки фоиз ставкаларининг кескин ўзгаришига йўл қўймаслик учун иттифоқчилар ва Федерал захира тизими билан келишиб олиш.


Хулоса: Матнда айтилишича, Трамп тарифлар ва валютадан фойдаланиб, ишлаб чиқаришни АҚШга қайтариши ва савдони "адолатлироқ" қилиши мумкин. Доллар унинг глобал мавқеи туфайли қиммат, бу эса Америкага зарар келтирмоқда - бу асосий муаммо (Триффин дилеммаси). Иқтисодчилар бу хавфли ва самарасиз деб баҳслашмоқда, аммо Миран эҳтиёткорлик билан ҳамма нарсага эришиш мумкин деб ҳисоблайди. Мақсад - кўпроқ иш ўринлари яратиш, хавфсизликни таъминлаш ва бошқа мамлакатларга қарам бўлишни камайтириш.

grok va tilmoch yordamida yozildi

Матн шарҳи

Матн 2024 йил ноябрь ойида иқтисодчи Стивен Миран томонидан ёзилган. У хозир Трампнинг асосий иқтисодий маслахатчиси. Мақолада у Доналд Трамп АҚШ президенти этиб қайта сайланса, жаҳон савдоси ва молиявий тизимини қандай ўзгартириши мумкинлиги ҳақида гапиради. Трамп ишлаб чиқаришни Америкага қайтармоқчи ва савдони АҚШ учун "адолатлироқ" қилишни истайди, деяпти. Миран бу учун иккита асосий восита ҳақида сўз юритади: тарифлар (импорт солиқлари) ва валюта сиёсати (доллар қийматини ўзгартириш). У бу усуллар нима учун самарали бўлиши мумкинлигини, қандай муаммолар юзага келиши мумкинлигини ва улардан қандай қочиш кераклигини тушунтиради.

Нима учун доллар қиммат баҳоланади?

Долларнинг қиммат баҳоланиши - бу долларнинг савдо мантиқига кўра "керагидан" қимматроқ бўлишидир. Чунки доллар дунёнинг асосий валютаси (захира валютаси) ҳисобланади. Барча мамлакатлар савдо қилиш ва ўзларини хавфсиз ҳис этиш учун ўз захираларида доллар ва Америка облигацияларини (АҚШ қарзлари) сақлашни хоҳлайди. Бу худди дунёдаги ҳамма долларни нафақат харидлар учун, балки "эҳтиёт чораси сифатида" ҳам хоҳлаётгандек. Шу сабабли долларга талаб юқори ва унинг нархи баланд.

Муаммо: Доллар қиммат бўлгани сабаб, Америка товарлари бошқа мамлакатлар учун жуда қиммат, чет эл товарлари эса америкаликлар учун арзон бўлиб қолади. Бу Америка заводларига зарар етказади, чунки уларнинг маҳсулотлари чет элда ёмонроқ сотилади ва импорт АҚШ бозорини тўлдиради. Триффин дилеммаси вужудга келади.

Триффин дилеммаси нима? Триффин дилеммаси - бу захира валютасига эга бўлган мамлакат (АҚШ доллари каби) дуч келадиган муаммо. У иқтисодчи Роберт Триффин номи билан аталган. Бу оддий тилда қуйидагича ишлайди:

Дунё долларни хоҳлайди: Дунё савдо қилиши ва захираларни тўплаши учун АҚШ кўп доллар чиқариши ва ўз облигацияларини (қарзларини) сотиши керак. Савдо тақчиллиги: Бу долларлар бошқа мамлакатларга етиб бориши учун АҚШ дунёдан сотиб олишидан кўра кўпроқ сотиши керак. Бу савдо тақчиллиги деб аталади - Америка савдода ишлаб топганидан кўра кўпроқ сарфлайди. Дунё қанчалик ўсса (масалан, Хитой ёки Ҳиндистон бойиб борса), шунчалик кўп доллар керак бўлади. Аммо АҚШ қанча кўп доллар "чоп этса" ва сарфласа, Америка шунча кўп қарзга ботади. Маълум бир нуқтада бу қарзлар шунчалик катталашиши мумкинки, одамлар долларга ишонмай қўяди ва у асосий валюта мақомини йўқотади.

Хулоса: АҚШ дунё савдо қилиши учун долларнинг қимматлиги ва тақчиллигини сақлаб қолишга мажбур, аммо бу Америка заводларига зарба беради ва қарзларни кўпайтиради. Муаммо нимада? Муаммо шундаки, қиммат доллар ва савдо тақчиллиги Америкага зарар етказмоқда:

1. Иш ўринларини йўқотиш: Америка маҳсулотлари қиммат, импорт эса арзон бўлгани учун заводлар ёпилмоқда. Масалан, Хитой билан савдо туфайли АҚШ 600 мингдан 2 миллионгача иш ўринларини йўқотган.

2. Хавфсизлик: Агар ишлаб чиқариш чет элга кўчиб кетса, Америка муҳим нарсаларни (масалан, қурол-яроғни) ўзи ишлаб чиқариш имкониятини йўқотади. Агар Хитой ёки Россия таҳдидга айланса, бу хавфли вазият юзага келади.
3. Адолатсизлик: Трампнинг фикрича, бошқа давлатлар АҚШдан "фойдаланмоқда" - Америка бозорига арзон кириш ва АҚШ армиясининг ҳимоясига эга бўлмоқда, Америка эса бунинг эвазига заводларини йўқотмоқда.

Мейнстрим иқтисодчилар томонидан қандай танқидлар мавжуд?

1. Тарифлар ҳаммага зарар келтиради: Тарифлар америкаликлар учун нархларни оширади ва Америка товарларига солиқлар билан жавоб берадиган бошқа мамлакатларни ғазаблантириши мумкин. Натижада савдо издан чиқади ва ҳамма зарар кўради.

2. Долларни ўзгартириб бўлмайди: Кўпчилик АҚШ шунчаки долларни заифлаштира олмайди, деб ҳисоблайди. Бу фақат президентга эмас, балки бозор ва Федерал захира тизимига боғлиқ. Агар доллар қиймати пасайса, инвесторлар қўрқиб кетиши ва Америка қарзларини сотиб олишни тўхтатиши мумкин, бу эса қарз фоизларини оширади.

3. Инфляция: Тарифлар ва заиф доллар АҚШда нархларни кўтариши мумкин, бу эса аҳолига салбий таъсир кўрсатади.

Agar jiddiy Tramp administratsiyasi xalqaro savdoda nima qilishni ko'zlaganini tushunishni istasangiz, uning eng katta iqtisodiy maslahatchisi yozgan mana bu pilicy brief'ini o'qib ko'rishni maslahat beraman. Eringanlar uchun keyinroq qisqa mazmuni haqida post yozaman.

Очень непопулярная тема, но крайне важная.

Как ни странно, но в науке все очень плохо с критическим мышлением, и зачастую оно понимается неверно. Критическое мышление - это не про критику других, критиковать других могут и полоумные носители несвежей пропаганды. Критическое мышление - это в первую очередь постоянное задавание себе любимому вопросов: а действительно ли прав я? А что, если право ровно противоположное или иное мнение, а я ошибаюсь? Какие есть доказательства в пользу обратного? И так далее.

Так вот, в науке, как и в среде марксистов, с этим плохо. Я помню достаточно много коллег в своей жизни, кто цеплялся за первого модного или классического теоретика и начинал заниматься исключительно подтверждением его тезисов. У нас полно шмиттеанцев, марксистов, фукоистов, ницшеанцев, фрейдистов, лосевцев, ильенковцев и прочих человеческих калькуляторов, которые не занимаются сомнением в "Великих", а лишь воспроизводят их "бессмертные" положения.

Тех, кто ведёт войну авторитетам и предлагает какую-то новизну, единицы. И на них, как правило, накидывается эта толпа конформистов, даже не пытаясь разобраться в том, действительно ли новая оптика представляет из себя что-то или нет.

А потом, когда в результате новой борьбы эти единицы побеждают спустя поколения, они становятся новыми бессмертными и новыми истуканами, которых приходится ниспровергать*.

Всегда надо помнить, что в науке конформистов буквально столько же, сколько во всем обществе, ибо зазубрить сведения, написать простенькую диссертацию и начать преподавать - это не наука по содержанию, но наука по форме и номенклатуре, и с этим пока ничего не придумали, что можно сделать.

Очень советую книжку Людвига Флека «Становление и развитие научного факта» на эту тему.

* Бывает и также, что они проваливаются. Только вот социальная среда не помнит поражений, а науке помнить их необходимо. И именно поэтому любое трезвое мышление должно хоть сколько-то быть выше социальных привычек.

Falsafa muhim


Kecha uy ishlari bilan band bo'lib, orqa fonda ikki ko'zga ko'ringan mahalliy olimlarning suhbatini eshitdim. Ikkovini ham juda xurmat qilaman. Haqiqiy olimlar. Amir Temur, tarix, ilmiy holislik, milliy o'zlik va tarixchilik haqida gapirishayotgan edi. Tinglab bo'lib, eshitganlarim ustida o'ylab quyidagi hulosaga keldim:

Bizning katta fojiamiz - bizda hech qachon kuchli falsafiy an'ana, maktab bo'lmagani. Siz, misol uchun, qaysi o'zbek faylasufini taniysiz? Xurshid Yo'ldoshevdan tashqari (Xazil). Balki sovet davridagi ba'zi shaxslarni eslarsiz. Ammo ular qanday g'oyalar ustida ishlagan? Qaysi an'ana doirasida? Nima yangilik qilgan? Bizning mahalliy Mamardashvillilar, Losevlar, Zinovyevlar, Ilyenkolar qani? Atayin yaqin tariximizdan misol keltiryapman. Sovet davrida O'zbekistonda professional falsafa bilan shug'ullanganlar kimlar? Mayli akademik Mo'minov bordir. Ammo undan qanday maktab yoki an'ana qoldi?

Nimaga falsafa muhim. Ommaviy tasavvurdan farqli o'laroq falsafa safsatabozlik emas. Biron jiddiy falsafiy kitobni o'qigan odam biladi. Falsafa bu kerak bo'lsa har qanday fanning otasi. Ayni falsafa borliqni tizimlashtirib, tafakkur qilish orqali muhim savollarga javoblar izlaydi. Javoblarni shunchaki hayol qilish orqali emas, balki ayni tizimli izlaydi. Aniq mantiqiy va metodologik asoslar orqali.

Eng muhimi - falsafa yangi ma'nolar kashf qiladi. U ma'nolar keyin tilga o'tib voqeylikni o'zgartiradi. Marksizm yoki liberalizm bunga katta misol.

Xullas, o'sha podcastda ishtirok etgan ikki olim faktlar bilish darajasida va bilimni ishlab chiqarishda muayyan yutuqlarga erishganligiqa qaramay, o'z faoliyatini falsafiy savol ostiga yoki olmagan yoki bu ustida juda kam o'ylagan. Ikki misol.

Biri konstruktivizmni qayta va qayta yomonlab, konstruktivist deb milliy miflar ixtiro qilunchi olimlarni nazarda tutyapti. Ulardan farqli o'laroq u kishining o'zlari esa go'yo konstruktivist emas, balki haqiqiy toza fan tarafdori. Pozitivist. Muammo shundaki, aslida milliy miflarni fosh qiladigan tarixchilar ayni konstruktivistlar, ularni yaratadiganlar emas. Boz ustiga, u kishining o'zi ham pozitivist o'laroq tanqid qilayotgan hamkasblaridan uzoqqa ketmagan. Ikkovi ham muayyan aqidalarga ishonadi va o'z aqidasini savol ostiga olmagan.

Konstruktivizm bu mutlaq, zamon va makondan erkin haqiqatlardan voz kechish va voqeylik shu jumladan ilmiy ish orqali yaratilishiga ishora qilish. Oyna ortidagi voqeylik va biz unga bergan ta'rif orasifa doim ixtilof qolishi va odamzod ijtimoiy voqeylikni o'zaro munosabatga kirish orqali uni yaratishi va o'zgartirib borishi haqida. Ingiliz tilidangi Wikipediani o'qishni o'zi yetarli, u kishi tasavvur qilgan konstruktivizm umuman ilmiy baxslardagi kostruktivizmga aloqasi yo'qligini anglash uchun. Domla menimcha konstrukt so'zining lug'aviy ma'nosidan kelib chiqib, milliy miflar yaratish bu konstruksiya qilish, demak u odamlar konstruktivist, degan xulosaga kelgan shekilli.

Ikkinchi misol. Tarixni o'z holiga qo'yish kerak; u kelachakka ta'sir qilmaydi, degan gap yangradi. Iya, yana qanaqa ta'sir qiladi! Ayni tarixni qayta ko'rib chiqish kelajak to'g'ridan to'g'ri ta'sir o'tkazadiku. Ayni shu sabab tarix uchun kurash hech qachon to'xtamaydi. Bizda ko'p muhokama qilingan "Mamlakatlar tanazzuli"ni oling. Bu tarixiy kitob. Turli tarixiy voqeyliklarga yangi talqin berish orqali mualliflar kelajak uchun takliflar beryapti. "Biz tarixni qayta ko'rib chiqdik. E'tiborni geografiya yoki madaniyatga emas, institutlarga berish kerak" deyapti. Shu orqli kelajakka to'g'ridan to'g'ri ta'sir o'tkazyapti. Endi odamlar, qaror qabul qiluvchilar ularga quloq solib muayyan siyosiy qarorlar qabul qilyapti.

Tarixchi hech qachon shunchaki neytral bilim yaratmaydi. Fan falsafasidan habari bor olim odam buni biladi va shunga qaramay haqiqatga yaqin bilim ishlab chiqarishga harakat qiladi. Mutlaq tarixiy haqiqat yo'q. Talqinlar bor. Ammo bu gap ham mutlaq haqiqat emas.

Xulosa shu-ki, faqat falsafadan chuqur habari bor odam voqeylikni tahlil qilish bilan birga unga alternativa taklif qilaoladi. Biz esa nari borsa faqat hukmron tushuncha va yondashuvlar doirasida, u yondashuvlarni savol ostiga olmay, falsafiy tahlil qilmay bilim yaratish bilan bandmiz.