📌 #Tahlil | Garov huquqi islohoti: bank kuchlimi, qarzdor ojizmi?

2025-yil fevral oyida Qonunchilik palatasi, mart oyida Senat tomonidan tasdiqlangan yangi qonun — kreditor (asosan bank) manfaatlarini huquqiy jihatdan mustahkamlab berdi.

🧩 Bu qonun nima o‘zgartirdi?
Garovga qo‘yilgan mol-mulk ustidan bankning huquqlari ustuvor deb belgilandi

Garovni sudsiz, ya’ni tezlashtirilgan tartibda realizatsiya qilish imkoniyati kengaydi

“Garov to‘g‘risida” va “Ipoteka to‘g‘risida”gi qonunlarga o‘zgartirish kiritildi

Sud hujjatlarini ijro etish tartibida bank foydasiga soddalashtirishlar kiritildi

🟩 Bu islohot kim uchun?
✅ Banklar va kreditorlar uchun foydali:

Garov pullanadi — sudsiz, byurokratiyasiz

Muammoli kreditlar tezroq undiriladi

Aktivlar portfeli “tozalanadi”

❗️ Qarzdor fuqarolar va tadbirkorlar uchun xavfli:

Ular sudsiz mol-mulkdan mahrum bo‘lishi mumkin

Qarzdorning huquqiy himoyasi zaiflashadi

Realizatsiya jarayonida noaniqliklar va bahsli holatlar yuzaga kelishi mumkin

📊 Nechog‘lik asosli edi bu islohot?
Statistikaga ko‘ra:

2024-yilda banklarning kredit portfelidagi muammoli qarzlar ulushi 10,4% ga yetgan (Markaziy bank ma’lumoti)

Sud tizimi yuklamasi yuqori, ijro jarayoni sekin

Yirik moliyaviy garovlarni realizatsiya qilish o‘rtacha 7-9 oy vaqt olgan

👉 Demak, banklar uchun bu qonun – vaqt va xavfni kamaytiruvchi vosita

⚖️ Ammo muammo nimada?
- Qarzdorning mulki sudsiz tortib olinadi
- Baholash va realizatsiya jarayoni yopiq bo‘lishi mumkin
- Tadbirkorlar va aholining moliyaviy xavfsizligi pasayadi
- Davlat bu bilan bank foydasini fuqarolik huquqlaridan ustun qo‘ygan bo‘lishi mumkin

@javonsherrustamov

Agrippaning trillemmalari

Agrippaning trillemmalari — qadimgi yunon faylasufi Agrippa tomonidan ilgari surilgan asoslashning tuzilishiga doir uchta alternativani o‘z ichiga oladi. Trilemma quyidagicha: bizning e’tiqodlarimiz (ishonchlarimiz) hech qanday asosga ega emas, yoki e’tiqodlarimizni cheksiz asoslash zanjiri qo‘llab-quvvatlaydi, yoki ular aylana shaklidagi asoslash zanjiri bilan asoslanadi. Agrippa bu uchta, ma’lum ma’noda umidsiz alternativani taklif etadi, chunki ular: “biz asl ishonchimizni haqiqatdan ham asoslab bo‘lmasligini anglatadi”. Ushbu trilemmaga uchta epistemologik javob mavjud: infinitizm, koherentizm va foundationalizm (asoschilik nazariyasi).

Birinchi javob — infinitizm, nomidan ham ko‘rinib turibdiki, u shuni ta’kidlaydiki, ishonchlarimiz cheksiz asoslash zanjiri orqali asoslanishi mumkin.

Ikkinchi javob — koherentizm, u shuni ilgari suradiki, ishonchlar aylana shaklidagi asoslash zanjiri orqali asoslanishi mumkin. Koherentistlar fikricha, insonning biror ishonchga ega bo‘lishi — u tutgan boshqa ishonchlar yoki u egallagan umumiy dunyoqarash bilan bog‘liqdir. Bu nazariya infinitizmdan ko‘ra mantiqiyroq, chunki insonlar o‘z dunyo tajribalari asosida ishonchlarini asoslashga moyil. Koherentizmning qiziqarli jihati shundaki, bir kishining asoslash usuli boshqasining asoslash usuliga o‘xshashi mumkin, biroq ular turli ishonchlar uchun ishlatiladi. Masalan, tasavvur qilingki, bir mahallada ikki qo‘shni yashaydi. Bir qo‘shni orqayinida tasodifan qurol o‘q uzib yuboradi, ikkinchisi esa yaqinda jinoyat sodir qilgan. Har ikki qo‘shni politsiya mashinasining ularning uylar orasiga kelib to‘xtaganini ko‘radi. Birinchisi, politsiya men qurol otganim uchun keldi, deb o‘ylaydi; ikkinchisi esa, meni jinoyatim uchun hibsga olishga keldi, deb o‘ylaydi. Aslida esa, politsiyachi boshqa bir kishiga mehmonlikka kelgan bo‘ladi. Bu misol koherentizmga juda yaxshi misoldir, biroq shuningdek shuni ham ko‘rsatadiki, har doim qandaydir tarzda ishonch shakllantirishga moyil bo‘lsak-da, biz doimo bunday shakllantirishga tayanmasligimiz kerak, chunki ular xato bo‘lishi mumkin.

Uchinchi va eng keng qabul qilingan javob — foundationalizm (asoschilik nazariyasi). Bu nazariyaga ko‘ra, ayrim ishonchlar boshqa ishonchlar orqali emas, balki o‘z-o‘zidan asoslangan bo‘ladi. Klassik foundationalizmga ko‘ra, ba’zi ishonchlar o‘z-o‘zidan asosli bo‘ladi. Biroq asosiy muammo — ushbu asosiy ishonchlar uchun talablarni juda baland yoki juda past qo‘yishdir. Agar biror “o‘rta yo‘l” topilsa, bu foundationalizmning ishonchliligini saqlagan holda uni mukammallashtirishi mumkin. Menimcha, ushbu nazariya uchalasining ichida eng mantiqiy va asoslirog‘i. Chunki, ayrim ishonchlarning o‘z-o‘zidan asosli bo‘lishi fikri haqiqatan ham ma’qul. Bu nafaqat aylana yoki cheksiz asoslash zanjiri muammosini hal qiladi, balki ishonchni asoslash jarayonini infinitizm yoki koherentizmga qaraganda ancha sodda va tushunarli qiladi. Foundationalizmni boshqa ikki nazariyaga nisbatan yaxshilash va amalda qo‘llash osonroq.

@javonsherrustamov

Odamlarning bee’tiborligi korrupsiyani rivojlanishi uchun eng yaxshi omil.

Delya Ferera

Ko‘ngilochar trend ortidagi haqiqat: bu aslida ma’lumot yig‘ish mashinasi emasmi?

Ghibli uslubidagi AI portretlari bezarar ko‘rinishi mumkin, ammo vaziyat aslida ancha murakkab. Internet bunday AI trendlarini ilgari ham ko‘rgan – esingizda bo‘lsa, Lensa AI yoki FaceApp? Har safar ma’lumotlar yig‘ildi, odamlar ogohlantirildi, ammo kech bo‘lgan edi.

Xuddi o‘sha ssenariy takrorlanyaptimi? Agar shunday bo‘lsa, ishtirok etish narxi oddiygina selfidan ko‘ra ancha yuqori. Foydalanuvchilar bilmagan holda OpenAI’ga eng kerakli narsani berib qo‘yishgan: inson yuzlarining ulkan, turli va yuqori sifatli bazasini.

Shuning uchun, keyingi Ghibli-uslubidagi selfini yuklamoqchi bo‘lsangiz, o‘zingizga savol bering: bu shunchaki quvnoq trendmi – yoki o‘zingizning bir parchangizni tushunib yetmagan AI tizimiga topshirayotganmisiz?

Ghibli trendimi yoki Ghibli tuzog‘imi: OpenAI sizning shaxsiy rasmlaringizni sun’iy intellektni o‘qitish uchun bepul manbaga aylantiryaptimi?


So‘nggi paytlarda ijtimoiy tarmoqlarda Ghibli uslubidagi portretlar trendga aylangan bo‘lib, bu holat shaxsiy hayot daxlsizligi bo‘yicha xavotirlarni keltirib chiqarmoqda. Mutaxassislar ogohlantirmoqda: OpenAI foydalanuvchilar yuklayotgan suratlarni sun’iy intellekt modellarini o‘qitish uchun to‘plashi mumkin. Foydalanuvchilar esa bu ma’lumotlarni huquqiy cheklovlardan chetlab o‘tgan holda o‘zlari bilmagan holda taqdim etishmoqda. Maxfiylik bo‘yicha ekspertlar bunday viral trendlarda ishtirok etish xavfi haqida ogohlantirishmoqda.

Aqlli hiyla? OpenAI sizdan AI uchun qanday foydalanayotgani haqida

Bu mojaroning markazida xavotirli savol turibdi: OpenAI ushbu viral trend orqali yuqori sifatli vizual ma’lumotlarni bepul to‘plashni maqsad qilganmi?

Masala faqat mualliflik huquqida emas – garchi Ghibli studiyasi asoschisi Hayao Miyazaki sun’iy intellekt yordamida yaratilgan san’atni “hayotga haqorat” deb atagan bo‘lsa-da. Faollar yanada muhim masalaga e’tibor qaratishmoqda: ma’lumotlarni yig‘ish.

Internetdan avtomatik yig‘ilgan (scraped) tasvirlarga qat’iy huquqiy nazorat mavjud. Ammo foydalanuvchilar suratlarni o‘z ixtiyori bilan yuklaganlarida, bu qonuniy cheklovlardan chetlab o‘tiladi. Masalan, Yevropadagi GDPR (Umumiy Ma’lumotlarni Himoya Qoidalari)ga ko‘ra, OpenAI odatda internetdan rasm yig‘ish uchun “legitim manfaat” asosida asos keltirishi kerak bo‘ladi. Ammo foydalanuvchi suratini o‘zi yuklaganida, u OpenAI’ga ochiq rozilik bildirgan hisoblanadi.

AI, Tech & Privacy Academy mutaxassisi Luiz Jarovski AP bilan suhbatda shunday deydi:
“Foydalanuvchi suratini ixtiyoriy ravishda yuklaganida, u OpenAI’ga ularni qayta ishlashga rozilik beradi. Bu esa OpenAI’ga ko‘proq erkinlik beradi va qonuniy manfaatni muvozanatlash talabi qo‘llanilmaydi.”

Oddiy qilib aytganda, OpenAI bepul va yuqori sifatli tasvirlarni qo‘lga kiritmoqda. Boshqa platformalar faqat Ghibli-uslubidagi tayyor rasmni ko‘radi, OpenAI esa ham asl rasmni, ham o‘zgartirilgan variantni oladi. Bu esa ularning AI modellarini yanada samarali o‘qitishga imkon yaratadi.

Sizning yuzi AI uchun navbatdagi o‘quv materiali bo‘lishi mumkinmi? Ijtimoiy tarmoqlar shunday deb hisoblamoqda

Xavotirli ogohlantirishlar ketma-ket chiqmoqda. “Himachal Cyber Warriors” kabi kiberxavfsizlik guruhlari foydalanuvchilarni sun’iy intellektga yuz rasmlarini yuklash xavflari haqida ogohlantirishmoqda. X (sobiq Twitter)da tarqalgan postda shunday deyiladi:
“#Ghibli qilishdan oldin o‘ylab ko‘ring. O‘sha yoqimli Ghibli uslubidagi selfi? Bu siz o‘ylagandan qimmatroqqa tushishi mumkin. Suratlaringiz noto‘g‘ri ishlatilishi yoki manipulyatsiya qilinishi mumkin. AI ularni roziligingizsiz o‘rganishi mumkin. Ma’lumot vositachilari ularni reklama uchun sotib yuborishi mumkin. Kiberxavfsiz bo‘ling. Maxfiyligingiz muhim.”

Bu xavotirlar oddiy vahima emas. OpenAI’ning o‘zining maxfiylik siyosatida ochiq yozilgan: foydalanuvchilar kiritgan shaxsiy ma’lumotlar, agar ular rad qilmasa, sun’iy intellektni o‘qitish uchun ishlatiladi. Ammo ko‘pchilik bu haqiqatdan bexabar.

AI sizning tasvirlaringizga nega muhtoj – va OpenAI ularni qanday qilib bepul olmoqda?

Bu oddiy effektli filtrlar haqida emas. Meta kompaniyasining Bosh AI olimi Yann LeCun deydi:
“Biz faqat matn asosida inson darajasidagi sun’iy intellektga erisha olmaymiz. AI dunyoni tushunishi kerak, va bu juda qiyin jarayon.”

Uning hisob-kitoblariga ko‘ra:
• Eng yirik AI modellar bugungi kunda 20 trillion so‘zga asoslangan bo‘lib, bu butun internetdagi ochiq matnlar hajmiga teng.
• Oddiy bola esa to‘rt yil ichida shuncha miqdorda vizual ma’lumotni qayta ishlaydi.

Demak, AI inson darajasiga chiqishi uchun juda katta miqdorda tasvirlar kerak bo‘ladi. Eng oson yo‘l esa – ularni bevosita foydalanuvchilardan olish.

Bu, ehtimol, OpenAI’ning bunday trendlar ortidagi motivatsiyasini tushuntiradi. Qimmat datasetlarni sotib olish o‘rniga, ular millionlab tasvirlarni bepul qo‘lga kiritmoqda.

🎨 Ghibli trendi yoki maxfiy tuzoq?

So‘nggi paytda Ghibli uslubidagi selfilar ijtimoiy tarmoqlarni egalladi. Lekin… buning orqasida nimalar yashiringanini bilasizmi?

📸 Foydalanuvchilar suratlarini sun’iy intellektga yuklab, ularni chiroyli “multfilm”ga aylantirayotgan bo‘lishi mumkin, ammo aslida OpenAI sizning yuqori sifatli rasmlaringizni AI o‘qitish uchun to‘playotgan bo‘lishi ehtimoldan yiroq emas.

⚠️ Maxfiylik bo‘yicha mutaxassislar ogohlantiradi:

“Odamlar suratlarini ixtiyoriy yuklaganida, OpenAI ularni qayta ishlashga to‘liq huquq oladi.”

❗️Shunchaki eslab qoling:
• Siz rasm yuklaysiz — AI esa sizni o‘rganadi.
• Shaxsiy ma’lumotlaringiz sotilishi yoki noto‘g‘ri ishlatilishi mumkin.
• Birgina selfi katta narxga tushishi mumkin.

💡 Savol: Bu chiroyli trendmi yoki siz haqingizdagi ma’lumotlarni yig‘ishning aqlli yo‘limi?


🔁 Do‘stlaringiz bilan ulashing — ular ham ehtiyot bo‘lsin!

@javonsherrustamov

O‘zbekistonda qonuniy korrupsiyaga o‘xshash holatlar

1. 🏛 Davlat xaridlari va tenderlarda adolatsizlik

Muammo: Ko‘p hollarda davlat xaridlari bir kompaniyaga yoki tanish firmalarga "maxsus taklif" asosida beriladi. Tender o‘tkazilgan bo‘lsa ham, raqobat sun’iy ravishda cheklangan bo‘ladi.

Nega qonuniy?: Har bir qadam rasmiy tartib asosida o‘tkaziladi, lekin ularning orqasida manfaatlar to‘qnashuvi yoki avvaldan kelishilgan shartlar bo‘ladi.

2. 👤 Yuqori lavozimlarga tanish-bilish orqali tayinlash

Muammo: Vakolatli shaxslar o‘z qarindoshlari yoki do‘stlarini nufuzli lavozimlarga tayinlaydi.

Nega qonuniy?: Agar tayinlanayotgan shaxs rasmiy talabga javob bersa, qonuniy hisoblanadi. Ammo bu shaffoflik va adolat prinsiplariga ziddir.

3. 💰 Davlat xizmatchilari uchun haddan tashqari imtiyozlar

Muammo: Ba’zi davlat xizmatchilari (ayniqsa yuqori lavozimdagi) subsidiyalangan uylar, yerlar yoki kreditlardan foydalanadi.

Nega qonuniy?: Bular hukumat qarorlari bilan tasdiqlangan. Ammo oddiy fuqaro bunday imkoniyatlarga ega emas — bu ijtimoiy adolatsizlik tug‘diradi.

4. 📜 Qonunchilikdagi bo‘shliqlar va imtiyozli normativlar

Muammo: Yirik korxonalarga soliq imtiyozlari, bojxona yengilliklari beriladi. Kichik tadbirkorlar esa bundan foydalana olmaydi.

Nega qonuniy?: Bular hukumat qarorlari yoki prezident farmonlari asosida ruxsat etiladi. Lekin bu raqobat muhitini buzadi.

📉 Qonuniy korrupsiya oqibatlari

- davlatga bo‘lgan ishonch susayadi;

- investitsion muhit yomonlashadi;

- ijtimoiy norozilik kuchayadi;

- yosh va faol kadrlar tizimdan chetda qoladi.

✅ Nima qilish kerak?

1. Siyosiy irodani kuchaytirish — faqat qonunga emas, adolatga asoslangan qarorlar qabul qilish.

2. Shtatdagi pozitsiyalarni ochiq tanlov asosida e’lon qilish.

3. Tenderlar jarayonini shaffof qilish va jamoatchilik nazoratini kuchaytirish.

4. Manfaatlar to‘qnashuvi bo‘yicha aniq reglamentlar yaratish.

#korrupsiya

@javonsherrustamov

“Qonuniy korrupsiya” — bu rasmiy ravishda qonun bilan taqiqlanmagan, lekin asl mohiyatiga ko‘ra korrupsiyaga o‘xshash yoki adolatsizlikni yuzaga keltiruvchi holatlardir. Bu atama huquqiy termin emas, balki ko‘proq siyosiy va ijtimoiy tahlilchilar tomonidan ishlatiladi.

🔎 Qonuniy korrupsiya nima?
Bu — qonunlarga zid bo‘lmagan, ammo ma'naviy jihatdan nohaq, shaffoflikdan yiroq va manfaatlar to‘qnashuviga asoslangan harakatlar yig‘indisidir. Odatda, bunday holatlar qonuniy asosda amalga oshiriladi, biroq odil sudlov, tenglik yoki halollikka zid bo‘ladi.

🧩 Misollar:
1. Lobbi faoliyati (baʼzi mamlakatlarda)
Baʼzi davlatlarda katta kompaniyalar yoki boy guruhlar qonunchilikka taʼsir o‘tkazish uchun siyosatchilarga homiylik qiladi. Bu — rasman qonuniy, ammo oddiy fuqarolar manfaatiga ziddir.

2. Davlat resurslarining adolatsiz taqsimlanishi
Misol uchun, katta soliqqa tortilmaydigan imtiyozlar faqat yirik korxonalarga beriladi, kichik tadbirkorlar esa chetda qoladi. Bu qonun bilan tasdiqlangan, ammo iqtisodiy tenglikni buzadi.

3. Lavozimlarni tanish-bilish asosida taqsimlash (nepotizm)
Ba’zan bu holat qonuniy bo‘lishi mumkin, ayniqsa agar nomzod rasmiy talabga javob bersa. Ammo tanish-bilish orqali muhim lavozimlarga tayinlanish korrupsiya alomatidir.

🤔 Nega bu muammo?
Odamlar qonunga rioya qilinayotgan bo‘lsa-da, adolatsizlikdan aziyat chekadi.

Ishonch yo‘qoladi — fuqarolar davlat tizimiga ishonmay qo‘yadi.

Teng imkoniyatlar buziladi — faqat boylar va kuchlilar foyda ko‘radi.

#korrupsiya

@javonsherrustamov

Qonuniy korrupsiya haqida eshitganmisiz?

Korrupsiyaning shunday shakli ham mavjud.

#korrupsiya

@javonsherrustamov

Huquqiy madaniyat - hamma o’z huquq va manfaatlarini bilishi kerak degani emas, huquqlar buzilganda kimga va qaysi organga murojaat qilish kerakligini bilish va qonun buzilgan huquqlarni himoya qilishga ishonishdir.

@javonsherrustamov

Qonunlarni hurmat qilmaslik avlodlarning xarobada yashashiga sabab bo’ladi.

@javonsherrustamov

Ўзбекистонда адвокатура институти: мустақиллик ва халқаро ҳамкорлик масалалари

Юридик хизматлар кўрсатиш соҳасининг муҳим бўғини бўлган адвокатура институти мустақиллик, ўзини-ўзи бошқариш ва халқаро ҳамкорлик каби принципларга асосланиши лозим. Аммо амалдаги қонунчилик таҳлили шундан далолат берадики, бу йўналишда бир қатор муаммолар мавжуд.

📌 Адвокатуранинг мустақиллигига зид нормалар

Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 141-моддасида адвокатура фаолияти мустақиллик ва ўзини-ўзи бошқариш принципларига асосланиши белгиланган. Бироқ, “Адвокатура тўғрисида”ги Қонун ва тегишли қарорларда адвокатуранинг мустақиллигига зид нормалар бор:

🔹 Адвокатлар палатаси раисини сайлаш ва лавозимидан озод этиш Адлия вазирлигининг тақдимномаси асосида амалга оширилади.
🔹 Адвокатлар палатасининг ҳудудий бошқармалари раҳбарлари Республика Палата раиси томонидан тайинланади ва озод этилади.

Бундай тартиб адвокатура институтининг давлатдан мустақил бўлишига тўсиқ бўлиб, “Юристларнинг ролига оид БМТнинг асосий тамойиллари”га ҳам зид ҳисобланади.

📌 Адвокатлик фаолиятини лицензиялаш муаммолари

Адвокатлик фаолиятига рухсат бериш тартиби ҳам мустақилликка таъсир қилувчи омиллардан бири ҳисобланади.

🔸 Лицензия Қорақалпоғистон Республикаси, вилоятлар ва Тошкент шаҳар адлия бошқармалари томонидан берилади.
🔸 Лицензия талаблари ва шартларига риоя этилиши устидан назорат ҳам Адлия вазирлиги органлари томонидан амалга оширилади.

Бу эса адвокатларнинг мустақил фаолият юритишини чеклашга олиб келади. Адвокатлик фаолияти лицензияланадиган тижорат фаолияти сифатида қаралган бўлса-да, у аслида нотижорат фаолият тури ҳисобланади.

📌 Адвокатлар палатасининг халқаро ҳамкорлиги мавжуд эмас

Адвокатлар палатасининг халқаро адвокатлик тузилмалари билан ҳамкорлик қилиш ваколатлари қонунларда аниқ белгиланмаган. Шунинг учун ҳам палата халқаро ташкилотлар билан самарали ҳамкорликни йўлга қўя олмаяпти.

📌 Таклиф этилаётган ўзгартишлар

Адвокатура институтини ислоҳ қилиш ва мустақиллигини таъминлаш мақсадида қуйидаги таклифлар илгари сурилмоқда:

✅ Адвокатлар палатаси раисини сайлаш ва озод этиш ваколатини фақат Палата Конференциясига топшириш.
✅ Ҳудудий бошқармалар раҳбарларини Конференция орқали сайлаш тартибини жорий этиш.
✅ Адвокатлик фаолиятини лицензияланувчи фаолият туридан чиқариш ва унинг ўрнига Адвокатлар палатаси томонидан Сертификат (Гувоҳнома) бериш тартибини жорий қилиш.
✅ Адвокатлар палатасига халқаро адвокатлик ташкилотларига аъзо бўлиш ва халқаро ҳамкорликни амалга ошириш ваколатларини бериш.

✍️ Хулоса

Адвокатура институтининг тўлиқ мустақиллиги таъминланиши, халқаро стандартларга мос қонунчилик ислоҳотлари ўтказилиши ва халқаро ҳамкорлик йўлга қўйилиши Ўзбекистонда ҳуқуқий давлат тамойилларини мустаҳкамлашга хизмат қилади.

@javonsherrustamov