Bugun o‘quv yilining so‘nggi oyi boshlandi. Hamma yakuniy (final) imtihonlarga tayyorlanmoqda. Talabalar doimiy stress ostida. Shu paytda universitet kutubxonasida konservatoriya talabalari ko‘ngilli ravishda konsert berishdi. Musiqa sof va yengil bo‘lgani uchun stressni yechishga, hattoki birozgina vaqt bo‘lsa ham, hayotdagi bosimlarni unutishga yordam berdi.

Menimcha, bunday tadbirlar O‘zbekistondagi oliygohlarga ham kerak. Vaqti-vaqti bilan madaniy xordiq olish insonga ko‘proq quvvat bag‘ishlaydi...

@req404

Xususiylashtirish - juda to'g'ri va kerakli chora. Lekin ko'p narsa kabi, detallar muhim. Qanday xususiylashtirish qilinishiga qarab, oqibatlari shunday bo'ladi. Eng to'g'ri siyosat - narx orqali taqsimlanishni belgilash. Hozir eng ko'p kim naqd pul bersa - o'sha tadbirkor eng ko'p foyda keltiradigan bo'ladi. Boshqa sabablarni hammasi - bahona.

O‘rta Osiyo xalqlari do‘stligi.

AQShga kelganimdan so‘ng, o‘zimni faqat o‘zbek emas, balki ma’lum ma’noda O‘rta Osiyolik (Turkistonlik) deb ham his qila boshladim. Bekorga xalqimizda “Do‘st qadrini musofir yurtda bilasan” degan maqol aytilmagan. Haqiqatan ham, bu yerda qo‘shni davlatlardan kelgan talabalar bilan do‘stlashar ekanman, biz aslida chin ma’noda birodar va qardosh xalqlar ekanimizga, birlashib harakat qilsak katta yutuqlarga erisha olishimizga yanada ko‘proq amin bo‘ldim.

🇺🇿🇰🇿🇰🇬🇹🇲🇹��

@req404

#FullTime Uchrashuv yakunlandi.

🇺🇿 Oʻzbekiston 2:0 S. Arabistoni 🇸🇦

Gollar: Muhammad Hakimov 51’ (pen.), Sadriddin Hasanov 70’

💳 Uzcard | ⚡️ t.me/FAUzbekistan

Nega AI dasturchilarning o‘rnini bosa olmaydi

Hozir AQShda Software Engineering lavozimlariga talab nisbatan kamaygan. Biroq, bu holat butun dunyo bo‘yicha umumiy tendensiya emas. Dasturchilarga bo‘lgan talabning pasayish sababi sifatida ko‘pchilik ChatGPT, DeepSeek, Gemini kabi LLM modellarning ommalashganini ko‘rsatadi. Ammo aslida bu o‘zgarish so‘nggi yillarda Venchur Kapital oqimining keskin kamayishi bilan bog‘liq. Bu holat doimiy iqtisodiy talabning o‘sish va pasayish tsikliga to‘g‘ri keladi. Bu mavzu haqida alohida, batafsil post yozaman.

Unda ochiq savol tug‘iladi: bugun bo‘lmasa, ertaga – kelajakda dasturchilar Sun’iy Intellekt tufayli yo‘qolib ketadimi? Javob: yo‘q, ayniqsa yaqin kelajakda.

Texnologiyalarning soddalashuvi – bu doimiy progress natijasidir. Dasturchi kasbi bundan 40–50 yil avval deyarli mavjud emas edi. O‘sha paytlarda kompyuterlar bilan ishlash — platalarni eritish yoki eski Assembly tilida hisob-kitob qilish jarayonini anglatardi.

Biroq vaqt o‘tishi bilan dasturlash jarayoni ancha soddalashdi. Hozirda ishlatilinayotgan Python yoki Java kabi zamonaviy dasturlash tillari sintaksis jihatidan avvalgi Assembly yoki Basic-ga qaraganda ancha qulay va intuitiv hisoblanadi.

Kelajakda Sun’iy Intellekt tufayli dasturlash yanada soddalashadi, yani ingliz tili yangi dasturlash tiliga aylanadi. Ammo bu ingliz tilini biladigan har bir inson yaxshi dasturchiga aylanadi degani emas. Chunki dasturlash faqat tilni bilish emas, balki Algoritmlar va Ma’lumotlar Tuzilmalari (Data Structures)dan to‘g‘ri foydalanish hamda muammolarni yechish qobiliyatini talab qiladi.

Misol tariqasida, rus tilini yaxshi biladigan istalgan inson Tolstoy yoki Dostoyevskiy kabi kuchli asar yoza olmaganidek, faqatgina dasturlash tilini biladigan inson ham kuchli Software Engineer bo‘la olmaydi.

Shuning uchun, faqatgina ingliz tilini bilish bu insonni ChatGPT bilan istalgan dasturini yaratishiga olib kelmaydi.

Kelajakda Sun’iy Intellekt yangi kasblarni va yangi sohalarni yaratadi. Texnologik progressga, menimcha, yaxshi umid bilan qarash kerak, chunki u orqali biz insoniyatni qiynayotgan ko‘plab muammolarni yecha olamiz…

@req404

Parij misolida ko‘rishimiz mumkinki, Toshkentdagi ekologik vaziyatni yaxshilashga umid hali ham bor.

Agar ekologiyani saqlab qo'lish bo‘yicha choralar hozirdan amalga oshirilinsa, Toshkent havosi kelajakda ancha yaxshilanadi!

Aks holda, vaziyat yanada og‘irlashib, kelajakda eskalatsiyaga uchrashi mumkin. Eng katta tovonni esa biz emas, balki bizdan keyingi avlodlar to‘laydi.

@req404

Eski hamom, eski toz…

Nomda xususiylashtirish, amalda esa monopoliya.

O‘zbekistonda turli og‘ir sanoat yo‘nalishlari davlat tomonidan regulyatsiya qilinishi hech kimga sir emas. UzAuto Motors, O‘zbekneftgaz, Uzbektelecom kabi monopoliyalar bunga yaqqol misol. Lekin yana bir e’tibordan chetda qoladigan eng og‘ir monopoliya bor — bu moliyaviy institutlarning asosan davlat tomonidan nazorat qilinishi.

Moliya sohasidagi davlat monopoliyasi boshqalariga qaraganda muhimroq, chunki aynan shu sektor ko‘plab yirik muammolarning ildizi hisoblanadi.

So‘nggi yillarda moliya sektori avvalgiga nisbatan ancha erkinlashgandek ko‘rinadi: konvertatsiya islohoti, pul o‘tkazmalari jarayonining soddalashuvi, ko‘plab yangi xususiy banklarga asos solingani tufayli vaziyat ijobiy tomonga o‘zgargandek tuyuladi.

Biroq statistikaga qaralsa, vaziyat deyarli umuman o‘zgarmagan. Misol uchun, davlat tashkilotlari hali ham barcha bank aktivlarining 80%-dan ortig‘ini nazorat qiladi. “O‘zsanoatqurilishbank”, “O‘zmilliybank”, “Asakabank” va “Agrobank” kabi muassasalar shunchaki bozordagi yirik o‘yinchilar emas — ular ma’lum ma’noda moliyaviy “buyuruvchilar” — kimga, qachon va qanday miqdorda kredit berilishini belgilovchi vositachilarga aylangan.

Ko‘pchilik “Buning nimasi yomon?” deb so‘rashi mumkin. Yomon tomoni shundaki, agar deyarli barcha yirik loyihalar faqat davlat banklari tomonidan moliyalashtirilsa, kelajakda raqobatbardosh yirik bizneslarni shakllantirishning imkoni deyarli yo‘qoladi.

Bundan tashqari, bu holat nafaqat moliya yo‘nalishida, balki boshqa sohalarda ham samaradorlik darajasini pasaytiradi. Natijada, bu butun mamlakatning iqtisodiy o‘sish jarayoniga salbiy ta’sir ko‘rsatadi.

Mamlakatda erkin raqobatning oshishi va eng muhimi, O‘zbekiston jahon bozorida raqobatbardosh bo‘lishi uchun haqiqiy islohotlar, avvalo, moliyaviy institutlardan boshlanishi lozim.

Bu postni qisqa "hikoya" shaklida ifodalash mumkin: “Mikrokredit olishni xohlagan Yosh tadbirkor davlat banki eshigida 3 oy sarson bo‘ldi — ammo unga kredit kerak emas, tanish kerak edi...”

@req404

Postmodernizm davri go‘yoki illyuziyaga o‘xshaydi:

The world’s richest man reveals what may be the most powerful AI LLM — all while streaming videogame (Path of Exile)

(Also, the dude named his son after a robot and an aircraft model)

@req404

🤔 noyob marketing misoli…

@req404

Nyu-York va vaqt

Nyu-York shunchaki shahar emas — bu global ambitsiyalar yuragi. Wall Street-ning savdo zallaridan tortib, shaharning osmono‘par binolarigacha, u intilish, intizom va iqtisodiy erkinlik timsolidir.

Shahar qaysidir ma’noda adolat va nohaqlikni o‘z ichida jamlagan. U hammaga muvaffaqiyatga erishish uchun imkon beradi, lekin evaziga insonlardan buning uchun tovon talab qiladi. Bu tovon — vaqt. Shu sababli Nyu-Yorkda hamma har doim qayergadir shoshib yuradi. Insonlar bu holatda doimo FOMO (yo‘qotilgan imkoniyat hissi) ostida bo‘lishadi. Bu holat tugamaydigan tsiklga ham o‘xshaydi. Bu yerda kapitalizm shunchaki tizim emas — bu hayot tarzi.

Bu shaharning dinamikasi meni eng muhim narsaga — vaqtning qiymatini to‘laqonli tushunishga olib keldi. Inson moddiy muvaffaqiyat yo‘lida yaqinlariga ajratishi kerak bo‘lgan vaqtdan kechmasligi yoki boshqa bir katta tovon to‘lashga majbur emasligiga yanada ko‘proq amin bo‘ldim.

Vaqt — eng qimmatbaho va chegaralangan resurs. Uni boshqa valyutalar kabi na konvertatsiya qilib, na barter orqali almashish mumkin. Vaqt absolyut — u hech kimni ayamaydi. Uni to‘g‘ri sarflash esa o‘z qo‘limizda...

@req404

​​Shu kunlarda bozorlarda g'ayrioddiy vaziyat: fond bozori (aksiyalar), obligatsiyalar (AQSh g'aznachilik qog'ozlari), dollar, neft - barchasi qulagan.

G'ayrioddiyligi shundaki, sistematik yoki ma'lum sanoat/korxona risklari oshganligida investorlar riskli aktivlardan (masalan aksiyalar) qochib riski kamroq bo'lgan aktivlarga (masalan obligatsiyalar) borar edilar. Tarixan eng riski kam va likvid bo'lgan aktiv/obligatsiya esa bu AQSh g'aznachilik obligatsiyalari bo'lib kelgan. Fond bozoridan, aksiyalardan chiqqan investorlarning obligatsiyalarga talabi oshganda obligatsiyalarning narxi ko'tariladi va ularning qaytim foizi tushadi (obligatsiya narxi va uning foizi teskari ishlaydi). Ko'pchilik biladigan 10 yillik yoki 30 yillik g'aznachilik obligatsiyalari haqida gap.

Eslatma: fond bozori qulagani (yil boshidan -15%) sababi oddiy: investorlar tariflarning korxonalar va iqtisodiyotga oqibatlarini salbiy baholamoqdalar. Ahmoqona tariflar korxonalar daromadlarini va investitsiyani kamaytiradi, ularning mahsulotlariga talab kamayadi vhzk va oqibatda investorlar korxona daromadliligini qayta ko'rib chiqib portfelda riskni kamaytiradilar.

Endi, AQSh hukumati byudjet defitsitini va xarajatlarni moliyalashtirish uchun bozordan muntazam ravishda qarz olib keladi va bu jarayon kerakli muddatli obligatsiyalarni sotishdan iborat. Shuning uchun bozordagi g'aznachilik obligatsiyalari qaytim foizi juda muhim, chunki AQSh hukumati obligatsiya joylab qarz olganda u qarzni qoplaydigan foiz xarajatlari aynan shu bozordagi foizlarga bog'liq. Qancha foiz stavkasi katta bo'lsa shuncha ko'p foiz xarajatlari byudjetdan ketadi. Demak, qachonki hukumat katta miqdorda bozordan qarz olmoqchi bo'lsa yoki qayta moliyalashtirmochi bo'lsa shu obligatsiyalarning bozordagi stavkasi past bo'lgani yaxshi.

Mana shu yerda "sizlar tushunmayapsizlar, katta o'yin ketib Tramp/Bessent 4D yoki 5D shaxmat o'yini qilishyapti" deganlarning gapi keladi. Ularning fikricha, ataylabdan tariflar va savdo urushini boshlab administratsiya vaqtincha bozorda vahima boshlashgan, ataylab fond bozorini qulatishgan. Chunki hukumat hozirda katta miqdorda foiz xarajatlarini to'layapti va yaqinda qayta moliyalashtirishi kerak, shunga retsessiya qo'rquvi natijasida riski kam aktiv - hukumat obligatsiyalariga talab oshadi, foizi tushadi va natijada shu past stavkada obligatsiyalarni joylab olamiz va yiliga bir necha yuz milliard dollar foiz xarajatini tejaymiz deyishadi. Bu argumentni har kuni eshitamiz. Kremniy vodiysidagi aqlli venchur kapitalistlar ham, MAGAchi iqtisodchilar, yoki internetdagi inflyuenserlar ham shunday deb tariflarni oqlashga harakat qilishmoqda.

Muammo shundaki, bugun AQSh obligatsiyalarning foizi aksincha oshmoqda! Sababi fond bozoridan, riskli aktivlardan chiqqan investor nafaqat obligatsiyalarni olishmayapti, balki portfelida AQSh hukumati obligatsiyalari bo'lganlar ham sotishmoqda. Xedj fondlar ham, Xitoy hukumati ham. Xedj fondlarning fond bozoridagi pozitsiyalari qarzlangan (leveraged) va u pozitsiyalarni yopib qarzni qoplash uchun kerak bo'lgan naqd pullarni shu jumladan g'aznachilik obligatsiyalarini sotish orqali olishmoqda (ikkinchi abzatsda aytilgandek bular likvid). Qo'shimchasiga, 104 foizlik import boji e'lon qilgan AQSh hukumatiga javoban Xitoy hukumati g'aznachilik obligatsiyalarini sotmoqda degan yangiliklar kecha chiqdi. Boshqa hukumatlar ham sotishni boshlagan bo'lsalar bu juda yomon signal - investorlar AQSh hukumatining obligatsiyalarini endi xavfsiz aktiv sifatida ko'rmayotganliklaridan dalolat.

5D shaxmat o'yini bo'layapi deganlar yoki rostdan ham 5D shaxmatini o'yinini qasddan qilishayotgan bo'lsalar umuman teskari natija olinmoqda. AQSh hukumati qarzi foiz xarajatlari aksincha oshadi! Bir necha yuz milliard dollarlik xarajatni tejaymiz deb bir necha o'n trillionlik zararni bozorlarga yetqazish va iqtisodiyotni buzish o'zini oqlamaydigan telbalik. Bu tariflar 5D shaxmat emas balki shashkaga ham o'xshamaydi. Barchasi ahmoqona va xato illyuziaga asoslangan.

@uzbekonomics

Kambagʻallik ayb emas, ayniqsa Oʻzbekistonda

“Agar kambag’al bo’lib tug’ilsang, bu sening aybing emas, lekin kambag’al bo’lib o’lsang bu sening aybing” degan gapni eshitgan boʻlsangiz kerak. Yoki Dostoyevskiyning “kambagʻallik ayb emas, yoʻqchilik illat” degan jumlasi juda mashhur. Koʻpchilik qashshoq insonlarni shunday boʻlishida ularning oʻzini ayblaydi. Ammo kambagʻalning kambagʻal boʻlishiga uning oʻzi toʻliq sababchi boʻlmasachi?

Esingizda boʻlsa, qobiliyatsizlik va erksizlik tufayli kambagʻal boʻlishning farqi haqida yozgan edim. Unga koʻra, Erksizlik — bu tashqi aralashuv tufayli biror ishni qila olmaslikdir, qobiliyatsizlik esa insonning tabiiy cheklovi bo‘lgani tufayli biror ishni qila olmaslikdir.

O‘zbekistonda ko‘plab odamlar kambag‘allik sababini insonlarning erinchoqligi yoki qobiliyatsizligida deb bilishadi. Go‘yoki “ishlasa topadi, yaxshi yashashni o‘zi istamaydi” deb hammaga bir xil o‘lchov bilan yondashiladi. Lekin bu menga juda “yalqov javob”dek tuyuladi. Asl sabab bunda emas.

Bilamizki, uzoq yillardan buyon savdoga qoʻyilgan cheklovlar tufayli bozorga kirish na xaridor sifatida va na ishlab chiqaruvchi sifatida qiyin. Biznes boshlamoqchi boʻlsangiz ortiqcha ruxsatnoma va litsenziyalarni olishingiz kerak. Chet el bilan savdo qilmoqchi boʻlsangiz ortiqcha bojlarni toʻlashingizga toʻgʻri keladi. Ya’ni siz oʻzingiz istagan faoliyat bilan shugʻullanishda kimdir oʻylab topgan sun’iy toʻsiqlarga duch kelasiz.

Bundan tashqari, soliqlarning keragidan ortiq yuqori ekanligi insonlarning yetarlicha boy boʻla olmasligiga sabab boʻladi. Soliqlar, Robert Nozick aytganidek majburiy mehnatga, boshqacha qilib aytganda qullikka teng. Uning fikricha soliqlar insonni qoʻshimcha mehnat qilishga undaydi, demak uni ekspluatatsiya qiladi, bu esa qullik bilan bir xil ma’noga ega. Demak, davlat minimal darajada boʻlishi kerak va soliq faqat davlatning fundamental funksiyalari uchungina yigʻilishi kerak xolos. 2020-yildan 2024-yilga qadar, soʻngi 5 yil ichida Oʻzbekistonning byudjet daromadi YAIMning oʻrtacha 30-32%ini tashkil qilganini inobatga olsak, yuqori soliq yuki borligini tushunish mumkin.

Qolaversa, korrupsiya, nepotizm va favoritizm alomatlari borligi tufayli muvaffaqiyatga erishish imkoniyatlari noteng taqsimlangan. Bilim va mehnat emas, kimni tanishing yoki kimning “odami” boʻlish muhimroq. Shu orqali goʻyoki hamma uchun birdek joriy qilingan qoidalarni aylanib oʻtish mumkin. Favoritizm tufayli esa korxonalar kengaya olmaydi. Chunki korxonaning bozor ulushi kengayganda, siyosiy kuchga ega insonga yaqin korxonaning ulushi kichrayishi mumkin. Bu esa kengaymoqchi boʻlgan korxonalarga toʻsiqlar oʻylab topilishiga va hokimiyat odamlariga yaqin korxonalarning bozorda qolishiga olib keladi.

Bu kabi omillar tufayli oddiy insonlar nafaqat muvaffaqiyatli boʻlolmasligi mumkin, balki aslida noloyiq boʻlgan muvaffaqiyatlilarning muvaffaqiyati uchun koʻrinmas toʻlovlarni ham toʻlashi mumkin. Bu haqida batafsil “nepotizm va regressiv mexanizm” nomli kichik bir maqolada oʻqishingiz mumkin.

Shunday ekan, bizdagi kambagʻal insonlarning kambagʻal boʻlgani uchun ularning oʻzi aybdor emas deb oʻylayman. Va umid qilamanki, 2016-17-yillardan keyin boshlangan islohotlar oʻz natijasini beradi va adolat yanada mustahkamlanadi!

@economist_martin

AGI haqida.

Artificial General Intelligence, ya'ni "Umumiy Sun'iy Intellekt", uning oddiy SI-dan farqi shundaki, u insondan faqat ayrim spetsifik operatsiyalarda emas, balki deyarli barcha kreativ va intellektual operatsiyalarda ham ustun keladi.

Ya’ni, DeepSeek yoki ChatGPT kabi LLM (Katta Til Modellari)dan farqli ravishda, AGI nafaqat matnni manipulyatsiya qilish yoki rasmlar yaratish kabi vazifalarda, balki bundan ham murakkab bo‘lgan operatsiyalarda ustun keladi. AGI erkin qaror qabul qilish qobiliyatiga ham erishishi mumkin.

Hozirgi LLM tizimlarida bunday qobiliyat yo‘q. Masalan, agar siz ChatGPT’ni ochgan paytingizda, u hech qachon siz bilan suhbatni o‘zi birinchi bo‘lib boshlamaydi. Har doim foydalanuvchi — inson — birinchi bo‘lib dialogni boshlaydi, chunki oddiy AI modellarida mustaqil qaror qabul qilish qobiliyati mavjud emas.

OpenAI tadqiqotchilariga ko‘ra, AGI davri yaqin orada, taxminan 2027-yillarda kelishi mumkin. Muammo shundaki, bu holatga optimistik qarash kerakmi yoki yo‘qmi — bu ham noaniq. Lekin shunisi aniqki, Sun’iy Intellekt Inqilobi hattoki Sanoat Inqilobidan ham kattaroq bo‘lishi kutilmoqda…

@req404

Meritokratiya haqida.

Hozir dunyoda eng ko‘p muhokama qilinayotgan mavzulardan biri, menimcha, tengsizlikning ortib borishi va 'ijtimoiy lift'larning yo‘qolib borayotgani bolib turibti. Umuman olganda, bu fikrda jon bor, lekin uni ilgari suruvchilar ko‘pincha ayrim muhim omillarni chetda qoldirishadi:

1) So‘lchilarga ko‘ra, biz eng "adolatsiz", kapitalizm “zulmatidagi” davrda yashayapmiz. Bu esa haqiqatdan juda yiroq. Nisbiy qaralganda, insoniyat hech qachon bugungidek farovon hayot kechirmagan: ochlik deyarli yo‘q, deyarli hamma o‘qishni biladi, tibbiyot esa ilgari insoniyatning yarmini o‘ldirib kelgan kasalliklarni yengdi. To‘g‘ri, hali hamon muammolar ko‘p, lekin zamon obyektiv baholansa, insoniyat hech qachon hozirgidek oson hayot kechirmagan.

2) Boshqa fikrga ko‘ra, tengsizlik ataylab elita tomonidan “uyushtiriladi”. Va erkin bozor tizimi boylarning boyishiga, kambag‘allarning yanada kambag‘allashishiga olib keladi. Bu ham xato fikr, chunki haqiqiy erkin bozor sharoitida ijtimoiy o‘sish imkoniyati davlat uchun hal qiluvchi omilga aylanadi. Chunki dunyo bozorida raqobatdosh bo'lish uchun eng muhim mezon — meritokratiya.

Meritokratiya bor davlatlarda muammolarga yechim haqiqiy mutaxassislardan keladi, korruptsiya orqali vakolatga ega bo‘lgan malakasiz (incompetent) shaxslardan emas. Agar mamlakat boyliklari va sanoati asosan davlat qo‘lida bo‘lsa, markazdan nepotistik("tanish-bilishga" asoslangan) boshqaruvni o‘rnatish osonlashadi va natijada tengsizlik yanada kuchayadi.

Shuning uchun “mulk taqsimoti” g‘oyasi juda ham destruktiv, bu o‘zi yomon bo‘lib turgan holatni yanada yomonlashtiradi.

Haqiqiy yechim: institutlarning shaffoflashishi, markazlashgan tizimdan uzoqlashish, bozor erkinligi va jamiyatda qobiliyatga qarab mukofotlash — Meritokratiya

@req404

Nima uchun 2024 yilning uchinchi choragiga kelganda W. Baffet equity bozordan chiqib, ko'p pozitsiyalarini yopib 300+ milliard dollarlik naqd pul "ustida o'tiribdi" deb hayron bo'lishayotgan edi (naqd pul=g'aznachilik obligatsiyalari). Hatto, ba'zi kripto investorlar ham Baffetni aqldan ozganmi deyishgandi.

Mana shu rasmda savollarga javob bor ekan. Yil boshidan beri eng boy shaxslarning portfelidagi o'zgarish.

Albatta, ro'yxatdagilardan farqli o'laroq Baffet ta'sischi texno-tadbirkor emas. Lekin, u contrarian investor. Bozorda hukmron bo'lgan kayfiyatga teskari harakat qiladigan. Ayniqsa, ijobiy sentimentga qarshi o'laroq.

Mana bu rasmdagilar esingizdami? Menimcha, ular noto'g'ri sarmoya qildilar. Tramp biznesga yordam beradi deb o'ylashgan edi. Uchchalasining boyligi qog'ozda hozircha -$200 milliardga qisqardi.

@uzbekonomics

Elon watched this before joining Trump

@req404

Sun’iy intellekt: inson imitatori. (Qisqacha)

Sun'iy intellekt struktura jihatidan inson miyasiga o‘xshab ish yuritadi. AI-tarmoqlari ham inson ongidagi neyronlar kabi bir-biri bilan o‘zaro bog‘lanishlar hosil qiladi. Xuddi velosiped haydashni o‘rganayotgan bola kabi, sun’iy intellekt ham mashq orqali turli xil vazifalarni o‘rganadi. (Machine Learning)

Birinchi marta velosipedga o‘tirgan bola muvozanatni saqlashda qiynaladi, chunki uning ongida mushaklarga qaysi ketma-ketlikda signal yuborish haqidagi ma’lumotlar yo’q.

Dastlabki urinishda bola belini nisbatan yumshoqroq tutib ko‘radi (~30 µV darajada) va muvozanatni yo‘qotib yiqiladi. Shu paytda bolaning miyasida yangi neyron aloqasi shakllanadi: "bel mushaklarini yumshoq ushlash — yomon" degan xulosa paydo bo‘ladi.

Keyin bola mushaklarini haddan tashqari qattiq taranglashtiradi (~200 µV), biroq bu holatda u velosipedni harakatga keltira olmaydi. Bu esa miyasida yana bir neyron aloqasining shakllanishiga olib keladi: "juda qattiq ushlash ham noto‘g‘ri" degan xulosa yuzaga keladi.

Va nihoyat, bola uchinchi urinishda belini o‘rtacha darajada taranglashtiradi (~60–100 µV) va velosipedni harakatga keltira oladi. Shu paytda uning ongida 60–100 µV darajasidagi mushak tarangligi eng optimal degan “fikr” (neyron) shakllanadi.

To‘g‘ri, u bu natijaga ko‘plab mashqlar orqali erishadi, chunki neyronlar to‘liq shakllanishi uchun ko‘plab "to‘g‘ri" va "noto‘g‘ri" tushunchadagi tarmoqlar kerak bo‘ladi.

Sun’iy intellekt ham velosiped uchayotgan boladek, avval katta xatolarga yo‘l qo‘yadi, keyin ularning soni kamayadi va oxir-oqibat xatolar soni eksponensial tarzda qisqarib boradi.

ChatGPT-1 dastlab 175 milliard parametrga ega bo‘lgan. Qopol qilib aytganda, bu model 9–10 yoshli bolaga o‘xshab, matn yozishni o‘rganishi uchun 175 milliard marta mashq qildirilgan.

Oradan 3 yil o‘tib, bu ko‘rsatkich “ChatGPT-4”da 1.8 trillion parametrga chiqdi (10 barobar katta), ya’ni hozir ChatGPT har xil bilimlarga va tanqidiy fikrlashga ega ilmiy xodimdek matn yarata olyapti. (Davomi bor...)

@req404

Ramazon Hayiti muborak bo‘lsin!

To‘qnashuvlar va Din: Ramazon Siyosiy Faollikka Qanday Ta’sir Qiladi?

Ramazon oyi butun musulmon dunyosida ro‘za, ibodat va ijtimoiy marosimlar bilan o‘tadigan muqaddas davr hisoblanadi. Biroq, mening so‘nggi tadqiqotim shuni ko‘rsatdiki, bu oy nafaqat diniy va ijtimoiy hayotga, balki siyosiy va qurolli mojarolarga ham kuchli ta’sir ko‘rsatadi. 1989–2023 yillar oralig‘ida 100 dan ortiq mamlakatlari ma’lumotlarini tahlil qilgan holda, Ramazonda qurolli to‘qnashuvlar musulmon ko‘pchilik davlatlarda 3–7% ga ko‘payishi, fuqarolar norozilik namoyishlari esa deyarli 10% ga kamayishi aniqlandi. Bu o‘zgarishlar diniy motivatsiyalar, tarixiy namunalar va ijtimoiy dinamika bilan bog‘liq.

Qurolli to‘qnashuvlarning ko‘payishida uchta asosiy omil hal qiluvchi rol o‘ynaydi. Birinchidan, Islom tarixidagi muhim janglar (masalan, Badr jangi va Makka fathi) Ramazonda sodir bo‘lganligi radikal diniy guruhlar uchun “ilohiy chaqiriq” sifatida xizmat qilishi mumkin. Ikkinchidan, Islom shariatiga ko‘ra, jangchilar Ramazonda ro‘zadan tutmaslik imkoniyatidan foydalanib, jismoniy zaifliksiz hujum qilish imkoniyatiga ega. Uchinchidan, qurolli guruhlarni Sun'iy Salohiyat (SS) orqali uch toifaga ajratganimda (radikal diniy, diniy-mo‘tadil va dunyoviy), faqat radikal diniy guruhlarning Ramazonda faolligi sezilarli darajada oshganini topdim. Diniy-mo‘tadil va dunyoviy guruhlarning harakatlari bu oyda o‘zgarishsiz ekanligini aniqladim.

To‘qnashuvlarni kim boshlaganini aniqlash uchun Sun’iy Salohiyat (SS) va Tabiiy Tilni Qayta Ishlash (Natural Language Processing - NLP) texnologiyalaridan foydalandim. 100,000 ga yaqin voqea tavsiflarini tahlil qilib, har bir hodisani “hukumat” yoki “qurolli guruh” boshlaganligini aniqlab chiqdim. Masalan, matnda “hukumat kuchlari qishloqqa bostirib kirib, ikki jangchini yaraladi” yozilgan bo‘lsa, hujum va hodisa hukumat hisobiga yozilardi. Natijada, Ramazonda radikal diniy guruhlar tomonidan boshlangan to‘qnashuvlar keskin ko‘paygani, hukumatlar esa odatdagi faollik darajasini saqlaganligi aniqladim.


Norozilik namoyishlarining kamayishi esa Ramazonning ijtimoiy-ruhiy ta’siri bilan izohlanadi. ~50,000 musulmon bilan o‘tkazilgan so‘rovnomalar shuni ko‘rsatdiki, odamlar bu oyda ibodatga ko‘proq vaqt ajratadi va siyosiy faolligi esa kamayadi. Bundan tashqari, ro‘za tutishning jismoniy charchog‘i siyosiy faollikni kamaytiradi. Masalan, och qolgan odamning ko‘chada namoyishda qatnashish qobiliyati pasayadi.

Bu tadqiqot nega muhim?

Bu tadqiqot natijalari tinchlik tashabbuslari va siyosiy monitoring uchun muhim imkoniyatlar yaratadi. Radikal guruhlar Ramazon oldidan faollashishi mumkinligi sababli, xalqaro tashkilotlar va hukumatlar bu davrda tinchlik kelishuvlarini yana ham jadallashtirishi kerak. Shuningdek, noroziliklar kamaygan paytda hukumatlar fuqarolarning roziligisiz qarorlar qabul qilmasligi uchun fuqarolik jamiyati Ramazonda faollashishi lozim.

Xulosa qilib aytganda, Ramazon nafaqat ruhiy tiklanish, balki jamiyatning siyosiy qiyofasini o‘zgartiradigan kuchli omildir. Radikal guruhlar tarix va diniy motivatsiyalarni suiiste’mol qilsa, oddiy fuqarolar ruhiy o'sish izlaydi. Bu natijalarni tushunish zamonaviy dunyoda mo‘tadillik va barqarorlikni mustahkamlash uchun muhimdir.

Ishchi maqolada batafsil ma'lumot topishingiz mumkin.

@musofir_iqtisodchi

“O‘zbekcha biznes tafakkurining” startaplarga tug‘dirayotgan muammolari.

1) Asoschilar investitsiya olish jarayonida o‘z ulushlaridan voz kechishni istamaydilar. Ularning nazarida asoschining ijrochilik roli investorlarning moliyaviy qo‘llovidan ko‘ra muhimroq tuyiladi. Bu esa startaplarning faqat kichik organik mablag‘larga tayanib qolishiga va juda sekin sur’atda o‘sishiga olib keladi.

2) Investorlar esa, aksincha, boshqacha fikrda bo‘lganliklari sababli ko‘pincha asoschilardan boshqaruvni tortib olishga harakat qiladilar. Bu esa boshqaruv va ijro jarayonlarida muammolarga olib keladi.

Bu holat — “o‘zimizga bekchiligimiz” tufaylimi — har kim ko‘rpaning bir uchidan tortib, o‘z tomoniga og‘dirishga urinayotgandek ko‘rinadi. Ammo boshqa davlatlarda, masalan, AQShda, "pirog" bo‘laklari ustida janjallashish o‘rniga — butun "pirogni" kattalashtirish uchun birgalikda harakat qilishadi.

@req404

This trip was certainly an adventure to remember.

Tashkent exceeded my outdated expectations. There was a lot of more technology than 5y ago. Never in my life I expected programming to be considered cool among children of high-up government employees whose job isn't relayed to tech - in my time it was mostly geeks like me who enjoyed coding. It is great that so many people speak English - when I was in one of the universities I heard swearing in English 😄. Of course there is still a lot of work to do, but it is the trajectory and velocity that I care about more, and it is good.

I'm so happy the government has decided to seriously invest into education some time ago, in particular English and computer science. I can see the fruits of that great decision. I don't know who made it and when, but I can only imagine how much work and persuasion it required to get it funded, and someone kept pushing.

My one worry is that Uzbekistan is currently GPU-poor. I expect countries with stronger AI to be more powerful and grow much faster than others. I expect the intelligence to be the new currency but that requires AI chips (GPUs, TPUs, Trainium/Inferentia, Groq) and Uzbekistan barely has any. It is a complicated question involving special licenses and is generally above my pay grade. I tried to bring awareness to the urgency and importance of this question in meetings with the ministry of digital tech, with CAU rector and with Jakhongir Artikkhodjayev, but not sure how much progress I've made. I still don't have a solid clear explanation / description of a future where this is critical. I'm glad certain organizations got the license and are awaiting shipments; small but good for a start.

With AI, I feel like a lot can change. I mean a lot a lot. With so many changes, some things will simply end, and there will be the last one moment in anything. With this attitude embedded in me, I learned to cherish each moment. Thank you to those who spent time with me in Tashkent.

Islom oltin davrining sabablari

Iqtisodiy munosabatlarni o‘rganish tarixi haqidagi maqolalardan birida, Islom olamining (Roshidun, Umaviylar va Abbosiylar imperiyalari) o‘sha davrdagi Yevropa (Sharqiy va G‘arbiy Rim imperiyalari)dan qanday qilib ilgarilab ketishining sabablari juda qiziqarli va faktlarga asoslangan holda tushuntirilgan ekan.

Islom dunyosi barpo bo‘layotgan paytda, musulmonlar imperiyada son jihatidan ozchilik bo‘lganliklari sababli, ular hokimiyatni saqlab qolish uchun yengil soliq islohotlarini joriy qilgan va davlat boshqaruvida turli din va irq vakillarining ishtirokini qo‘llab-quvvatlaganlar.

Davlat boshqaruvida asosan qobiliyat va xizmatga (meritga) qarab lavozimlarga tayinlash amaliyoti qo‘llanilgan. Bungacha shu hududlarda hukmronlik qilgan Sosoniylar imperiyasida nepotizm va poraxo‘rlik keng tarqalgan edi. Ularning o‘rniga esa meritokratiyaga asoslangan boshqaruv tizimi barpo etilgan.

Boshqa tomondan, bag‘rikenglik — ya’ni turli g‘oya vakillarining hamkorligi — Bag‘doddagi Baytul-Hikma (o‘sha davrning ilmiy markazi)da erkin fikr almashinuvi orqali namoyon bo‘lgan. Bu yerda ko‘plab dunyoviy bilimlar, antik yunon merosidan tortib, Xitoy adabiyoti va Hind matematikasigacha o‘rganilgan.

Va eng muhim omillardan biri — savdo va tijorat uchun kam soliqli hamda nisbatan erkinroq amaliy qonunchilikning joriy etilganidir. Aynan shu davrda savdo yo‘llari orqali dunyo qahva, limon, shafran, ipak, nefrit kabi noyob aktiv-tovarlar bilan almashishni boshlagan.

Aynan iqtisodiy o‘sish - metsenatlik (homiylik), ilm-fan vakillarini qo‘llab-quvvatlash, kitoblarning tarjima qilinishi, akademiyalar va madrasalarning barpo etilishiga sabab bo‘lgan.

Qonunchilikning erkinligi, byurokratiyaning kamligi va meritokratiya Al-Xorazmiy hamda Beruniy kabi olimlarni yetishtirgan oltin davrga asos solgan. Biroq keyingi yillarda Islom olami byurokratiya va nepotistik imperiyachilikka yo‘l tutgani sababli bu davr orqaga qayta boshlagan…

@req404

Jurnalning yangi soni chiqdi. Oʻqing, fiklaringizni yozing va doʻstlaringiz bilan ulashing.

“Martin Eden” — iqtisodiyot, siyosat va ijtimoiy masalalarga bag‘ishlangan jurnal bo‘lib, erkin bozor, shaffof boshqaruv va mantiqiy tahlil tamoyillariga asoslanadi. Tafakkur va g‘oyalar olamidagi muhim asarlarning tarjimalari hamda mustaqil tadqiqotlar orqali ilmiy va falsafiy tafakkurni rivojlantirishga xizmat qiladi degan umiddaman.


Jurnalni oʻqib, undagi maqola va tarjima asarlar toʻgʻrisidagi fikr va mulohazalaringizni izohlarda yozishingiz mumkin. Agar loyiha davom etishiga hissa qoʻshmoqchi boʻlsangiz, quyidagi link orqali donat qiling va jurnal ijodkorlarini qoʻllab quvvatlang!

https://tirikchilik.uz/martineden
_______________________
@economist_Martin

Ekologik energiyaning ko’rinmas tomoni.

"Elektromobillar haqiqatan ham ekologiyani qutqaradimi? Yoki biz yashil energiyaning yashirin muammolarini ko‘rmayapmizmi?"

Hozirda alternativ energiya manbalariga bo‘lgan talab keskin oshmoqda. Buning asosiy sababi — ularning ekosfera uchun barqarorroq tanlov bo‘lgani bilan bog’liq.

Bu holatga eng yaqqol misol — elektromobillar uchun ajratilayotgan turli imtiyozlar bo‘lib, jumladan, ularga qo‘yilgan shartli boj narxlarining bekor qilinishi va elektromobil ishlab chiqaruvchilarga subsidiya ajratilinishi shular qatoriga kiradi. Ushbu siyosat esa ko‘pincha ekologiyani muhofaza qilishga qaratilgan retorika sifatida taqdim etiladi.

Lekin masalaning boshqa tomoniga qaralsa, ekologik energiyaga o'tish jarayani bunday tez tempda amalga oshishi atrof-muhitga yetkaziladigan zararni yanada ko‘paytirishi mumkin.

Bunga sabab ikkita: Litiy-ion batareyalari va Ko‘mirda ishlovchi elektr stansiyalari:

1) Elektromobillar uzoq masofani bosib o‘tishini ta’minlash uchun litiy-ion batareyalaridan foydalanadi. Biroq ularni ishlab chiqarish jarayonida juda katta miqdorda karbonat angidrid (CO₂) ajraladi. Bundan tashqari, energiya akkumulyatsiyasi uchun ishlatiladigan litiy moddasini ajratib olish jarayonida juda ko‘p toza ichimlik suvi isrof qilinadi.

2) Yana e’tiborga olish kerak bo‘lgan jihat, bu elektr energiyasi asosan ko‘mirda ishlovchi stansiyalardan olinanishi. Bunga asosiy sabab – ko‘mir elektr stansiyalarining boshqa turdagi stansiyalarga nisbatan ancha arzonroq ekanligida.

Ko‘mir stansiyalari issiqlikni mexanik energiyaga aylanishi natijasida elektr tokini ishlab chiqaradi, ya’ni bu jarayon ko‘mir yoqish hisobiga amalga oshadi. Ko‘mir esa atmosferaga toksin moddalar tarqatadi.

Shu ikki omil sababli Jevons paradoksi yuzaga kelish ehtimoli bor, ya’ni kelajakda elektro-mobillarning ko‘payishi ekologiyani yaxshilash o‘rniga aksincha, yanada yomonroq ahvolga olib kelishi mumkin. Bu holatga yechim – elektr tokini ishlab chiqarish va batareyalarni yaratish jarayonini “tozaroq” va arzonroq qilish bilan bog‘liq. Biroq, vaqtidan oldin amalga oshirilgan ekologik islohotlar vaziyatni yomonlashtirishi ham mumkin...

@req404

“Человек — существо, ко всему привыкающее, и, я думаю, это самое лучшее его определение.”

Фёдор Достоевский, «Записки из подполья»

Ex Machina

​Davlat Robingud boʻlmasligi kerak

Koʻpchilik ijtimoiy himoya dasturlari kambagʻallarning daromadlarini oshiradi va kambagʻallikdan chiqib olishiga yordam beradi degan xato fikrga ega. Aslida bunday dasturlar kambagʻallarning daromadini oshirishda juda samarasiz hisoblanadi. Soʻl iqtisodiyot tarafdorlari boylar va kambagʻallar orasidagi tafovut kengayib ketishini yomon deb oʻylab, ijtimoiy transfert dasturlarini joriy qilish kerak deydi, hatto bu “tabiiy notenglik” boʻlsa ham. Ularning fikricha boylardan olib kambagʻallarga berish kambagʻallarni boyroq qilib qoʻyadi va oʻrtadagi tafovutni qisqartiradi.

Tadqiqotlar esa bu fikr xato ekanligiga bir qancha sabablarni koʻrsatadi. Martin Eden jurnalida chiqqan “Davlat Robingud boʻlmasligi kerak” nomli maqolada shu haqida batafsil yozilgan. Maqoladan olingan quyidagi grafikda esa 1960-80-yillardan 2010-yillarga qadar 4 ta rivojlangan davlatda joriy qilingan ijtimoiy transfert toʻlovlari qanchalik samarasiz ishlashi koʻrsatilgan. E’tibor bersangiz, nisbiy qashshoqlik darajasi soʻngi 40-50 yil ichida deyarli oʻzgarmagan, ayrim hollarda esa ortgan. Ammo qashshoqlikni kamaytiruvchi loyihalar uchun sarflangan real pullar (inflyatsiyasiz hisoblangan) har bir kambagʻal aholi jon boshiga hisoblaganda ortib borgan.

Maqolada yozilishicha davlat bunday ijtimoiy himoya dasturlaridan voz kechsa va mos ravishda soliqlarni kamaytirsa Xayriya tashkilotlariga tushumlar ortar ekan. Bunday tashkilotlarning ishlashi esa davlat dasturlariga nisbatan samaraliroq ham ekan.

@economist_martin

Sun'iy intellektning startaplarga ta'siri haqida qisqa SubStack post. 1-qism. (Ingiliz tilida)

Vaqti-vaqti bilan postlarga qo'shimcha ravishda batafsilroq yozilgan SubStack maqolalarni ham joylab turaman.

@req404

Jevons paradoksi - nega AI inqilobi ijobiy bo‘lishi mumkin.

Resurslar iqtisodiyotida Jevons paradoksi degan tushuncha mavjud. Unga ko‘ra, texnologiyalarning rivojlanishi samaradorlikning oshishiga emas, balki uning pasayishiga olib keladi.

Masalan, agar ikki barobar kam yoqilg‘ida yuradigan yangi avtomobil ixtiro qilinsa, siz bu ixtiro kelajakda yoqilg‘ining kamroq sarflanishiga olib keladi deb o‘ylaysiz. Lekin aslida, buning aksi yuzaga keladi: umumiy hisobda yoqilg'i yanada ko‘proq ishlatilina boshlaydi:

1) Yoqilg‘i xarajatlari arzonlashgani uchun ko‘proq odamlar avtomobil xarid qilishadi.
2) Haydovchilar uzoq masofalarga ko‘proq yurishni boshlaydi.
3) Korxonalar avtomobillardan ko‘proq foydalanadi va hokazo...

Bu Paradoks Sanoat to’ntarilinishi davrida kuzatilingan va hozirgi “AI” inqilobida ham takrorlanishi mumkin. Lekin oldingi inqilobdan farqli o‘laroq, bu safar paradoks “ijobiy” ko‘rinishda yuzaga keladi.

Ya'ni, AI texnologiyalarining rivojlanishi tovar va xizmatlarni ishlab chiqarish jarayonini yanada tezroq va arzonroq qiladi. Biroq bu holat xizmat ko‘rsatish sektoridagi kutilmalarning yanada ortishiga olib keladi. Ilgari shartli bir ishchi 10 soatda bajaradigan operatsiya endi 1 soatda bajarilinishi kutiladi. Kutilmalarning ortishi kompaniyalarning yanada ko‘proq AI bilan ishlay oladigan odamlarni ishga olishiga olib keladi.

Jevons paradoksiga ko‘ra, sun’iy intellekt insonlarni ishsiz qoldirish o‘rniga, yanada ko‘proq ish o‘rinlarini yaratishi mumkin...

@req404

Soʻl iqtisodiyot botqogʻi

Financial Times'da chiqqan ushbu maqolaga koʻra Yevropa davlatlarida yuzaga kelgan muammolar bugun ular oʻzini himoya qilish uchun bir qancha toʻsiqlarni paydo qilishi mumkin. Bu muammolar uzoq yillar davomida olib borilgan soʻl iqtisodiy siyosat tufayli yuzaga kelgan. 

AQSHning Ukraina toʻgʻrisidagi pozitsiyasi ochiqlangach Yevropa ittifoqi oʻzining kunini oʻzi koʻrishi kerakligini tushunib yetdi va Ukrainaga harbiy va moliyaviy yordam koʻrsatishga otlandi. Ammo buni amalga oshirish uchun Yevropa davlatlari yetarlicha salohiyatli emas.

Birinchidan, Britaniya, Fransiya va Italiyaning davlat qarzlari milliy YAIMga yaqinlashgan yoki undan oshib ketgan. Qarz olish ularning vaziyatini yanada chuqurlashtiradi. Ammo Germaniya qoʻshimcha qarz olib boshqa mamlakatlarning harbiy salohiyatini oshirish uchun xarajat qilishi va buning evaziga oʻsha davlatlar bilan birgalika Rossiyaga qarshi kurashishi mumkin. Biroq buni hal qilish uzoq vaqt talab etadi. 

Ikkinchidan, soliqlarni oshirish ham Yevropani qiyin ahvolga solib qoʻyadi. Yuqorida sanab oʻtilgan toʻrtta davlatning YAIMi soʻngi besh yilda, yiliga oʻrtacha 1% atrofida oʻsgan. Soliqlarni oshirilishi iqtisodiyotni inqirozga yetaklaydi. Qolaversa bu Fransiyada soliqlarning oshirilishi tufayli yuzaga kelgan norozilik namoyishlari kabi isyonlarga sabab boʻlishi mumkin. 

Uchinchidan, xarajatlarni qisqartrish ham xuddi shunday qiyinchiliklarga ega. XX asrning ikkinchi yarmidan soʻng yuzaga kelgan soʻl iqtisodiy siyosat tufayli bugun Yevropada 80 yoshdan kichik har qanday inson ijtimoiy davlatni tabiiy deb qabul qiladi. Goʻyoki davlat shunday boʻlishi kerakdek qabul qilinadi. Ijtimoiy himoya dasturlarini tugatish (davlat xarajatlarini qisqartirish) oʻrtacha yevropalik uchun tasavvur qilish qiyin boʻlgan islohot. Haqiqatan ham, bu kabi dasturlar joriy qilish oson ammo voz kechish qiyin boʻlgan xususiyatga ega. Uzoq yillar davomida AQSH Yevropa hukumatlariga qurol yaroq uchun NATO orqali bilvosita subsidiya berib kelar edi. Yevropaliklar uchun esa bu pullar ijtimoiy himoya dasturlarini kengaytirish imkonini bergan. Endi esa bu imkoniyat yoʻq. 

Toʻrtinchidan, Yevropa aholisining qariyb 20%ini 60 yoshdan oshgan qariyalar tashkil etadi. Bundan tashqari, aholining qarish tendensiyasi kelajakda yana davom etishi kutilmoqda. Shu bois, ularning pensiya va tibbiy xarajatlari ishlovchi aholiga ogʻir soliq yuki boʻlib kelmoqda. Endi esa Yevropa hukumatlari yoshlarga qoʻliga qurol olishni va qariyalarning farovon hayoti uchun soliq toʻlashni talab etadimi? Bu juda ogʻir talab boʻlar edi. 

Bugun Yevropa mana shunday soʻl iqtisodiyot botqogʻiga botgan va Trump hukumatga kelgach harbiy tahdidlarga ochiq mintaqa boʻlib qolmoqda. Ijtimoiy himoya dasturlari kabi ortiqcha va samamarasiz dasturlarning tugatilishi ogʻriqli boʻlsada qilinishi shart boʻlgan islohot boʻlib turibdi.

@economist_martin

Sovet davrida filmlar orqali tarix o'zgartirilib, sho‘rolar o‘z targ‘ibotini o'tkazishgani achchiq haqiqat.

https://youtu.be/M4BvojFtx5I?si=DpjAc9eh-awaIQrB

Bugun sizga turli yoʻnalishdagi foydali kanallarni tavsiya qilaman.

@nota_bene1 - shunchaki yaxshi kanal

@Uzbekchilik17 - Asosan kayfiyatni ko‘taruvchi kontent

@blogdilshoda - Xalqaro va O'zbekistondagi grantlarni yutmoqchilar uchun maxsus kanal

@Economics_ITE - Iqtisod va marketingga oid ma'lumotlar, fikrlar hamda sohaga aloqador boʻlmagan qiziq ma’lumotlar

@engengeng888 - eng zo'r ma'lumotlar - hammasi faqat obunachilar uchun

@Azizbekh17mem - Ijtimoiy, siyosiy muammolar kulgu orqali olib chiqiladi

@Kinovat - Kino olami haqida barchasi

@sharqshunos_tarixchi -
Tarix | Siyosat | Madaniyat. Yaponiyadan Ispaniyagacha. Sharq xalqalari boʻyicha ilmiy ommabop resurslar yig‘indisi

@bilimdon_zakovatchi - Yangi faktlar, savollar, zakovat haqida va xullas ideal kanal

@legal_mind — sarkazm, yumor va xalq tushunadigan tilda huquqiy fikrlar

@economist_martin - iqtisodiyot, siyosat, jamiyat hamda hayotimizdagi oʻzgarishlar haqida

@santuagaraoflibrary - falsafaning bugungi kunga evrilishi va uning kelajakka ta'siri xususida

@korinmas_qol - ijtimoiy-iqtisodiy mavzularda tahlil hamda AQSHdagi ta’lim va hayot haqida

@therealniyozov - siyosat maydoni shaxsiy qarash va tahlillarda

@ZakovArt - tasviriy sanʼat: rassomlar va kartinalar

@jahon_statistikalar – statistikalar, raqamlar va faktlar olami

@Fan_choyxonasi - Fan haqida, osh kelgunicha

@req404 - Sun’iy intellekt, startaplar, iqtisodiyot va biroz falsafa

Barcha kanallarni bitta havolaga toʻpladik, u orqali istalganiga yoki barchasiga obuna boʻlishingiz mumkin.

Marhamat havolaga!

O‘zbekiston bozori shaffoflashmoqda, lekin hali to‘liqligicha emas.

O’zbekiston uchun investitsiya jalb etishdagi eng katta qiyinchilik – mamlakat bozori haqida to‘laqonli ma’lumotlarning yetishmasligi va bozorining to‘liq tsikl kartinasi hali shakllanmaganligi bo’lib kelmoqda.
Biroq, so‘nggi yillarda bozor ancha jonlanib, mamlakatdagi kapital muhit chuqurroq o‘rganila boshlanayapti. Misol uchun, BCG va KPMG kabi yirik xalqaro audit va konsalting kompaniyalarining O‘zbekistonda faoliyat yurita boshlashi va investitsion banklar tomonidan yirik operatsiyalarga oid tahlillar olib borilayotgani, juda ham ijobiy signal.

Lekin bozordagi yirik tranzaksiyalar hanuz-hamon asosan davlat tashkilotlari yoki davlat ulushi katta bo‘lgan aksiyadorlik jamiyatlari tomonidan amalga oshirilinmoqda. Bu esa O‘zbekistonda to‘laqonli xususiylashtirish (privatization) o‘tkazilmaganligiga ishora beradi. Yirik sektorlardagi asosiy kapital hali hamon davlatning qo‘lidaligi, iqtisodiy o’sish tempiga juda salbiy ta’sir qiladi.

Sotsialistik elementlar ko‘p bo‘lgan mamlakatlarda, markazlashuv kuchli bo‘lgani sababli resurslar samarasiz boshqarilinadi. Qo‘shimchasiga, davlat ulushining kattaligi korruptsiya uchun imkoniyatlarining ortishiga va davlatda “Tiranik Ruhiyat” yanada ko‘proq shakllanishiga olib keladi.

@req404

O‘zbekistonda so‘nggi ikki yilda bo‘lib o‘tgan yirik bozor tranzaksiyalari haqida tahlil.

Davomi bor...

@req404

Amerikadagi birinchi masjid.

Bruklin tomonga yo‘lim tushganida, ko‘pincha shu masjidga kirishga harakat qilaman. Masjidning noyob tomoni, u Nyu-Yorkda qurilgan birinchi masjid hisoblanadi. Imorat hajm jihatidan kichik va tashqaridan oddiygina ranchoga o‘xshashiga qaramay, ichkaridan juda fayzli ko’rinadi.

Masjid 1907-yilda Usmoniylar imperiyasi turklari va Sharqiy Polshadan AQShga immigratsiya qilgan Lipka-tatarlar tomonidan qurilgan ekan. Masjid, Amerikada juda ozchilik bo‘lgan musulmon xalqlarining birligini ramz ettiradi, menimcha.

Eng qizig‘i, masjidda juma kuni xutba o‘qiydigan imom AQShga birinchi immigratsiya qilgan bolgar-turklari avlodidan ekanligini aytdi va mening o‘zbek ekanligimni bilib, juda quvondi. Amerikadagi birinchi masjidning turkiy xalqlar tomonidan ochilganligi haqiqatan ham quvonarli holat.

@req404

Ikkita AI agent telefonda gaplashayotib bir-birining AI agentligini bildi va audio singal komunikatsiya turiga o'tib olishdi - tezroq bo'lishi uchun.
ggwave nomli library ishlatishgan ekan tezroq ma'lumot almashish uchun.
(c)

Uddalay olgan Estoniya.

Bizga o‘xshagan, sobiq Sovet Ittifoqiga kirgan kichik davlatlardan biri, Estoniya, aholisi atigi 1 million atrofida bo‘lishiga qaramay, 3 ta unicorn kompaniya yaratgan va dunyoning eng raqamlashgan mamlakatlaridan biri hisoblanadi. IT sohasida estonlar, kichikligiga qaramay, Yevropa Ittifoqida yetakchi bo’lib turishibdi.

Shu kichik Boltiqbo‘yi davlatining jon boshiga YaIM-si $30,000 atrofida, solishtirish uchun, Rossiyaning YaIM-si esa $10,000 atrofida. Daromadlarda farq katta bo’lgani sababli ko‘plab rus dasturchilari Estoniyaga ishlashga borishadi.

Ya’ni, sobiq mustamlaka o‘z "kolonizatori"ni arzon ishchi kuchi sifatida ishlata olish qobiliyatini qo‘lga kiritgan kamdan-kam davlatlardan biri bu — Estoniya.

Shu davlat misolida aytishimiz mumkinki, O‘zbekiston arzon muhojir ishchi chiqaruvchi davlatdan IT sohasida eksport qiluvchi va unicorn kompaniyalarga ega bo‘lgan mamlakatga aylanishi mumkin. Va biz bu imkoniyatni boy bermasligimiz kerak…

@req404

Turing testi: insoniylashayotgan Sun’iy Intellekt.

Stanford universiteti tomonidan o‘tkazilgan tadqiqotga ko‘ra, sun’iy intellekt ovoz va matn yaratishda insonlar bilan tenglashgan, hatto ulardan o‘zib ketishni ham boshlagan.

Ko‘pchilik sun’iy intellekt hech qachon matn yoki ovozli nutq orqali inson kabi g‘am, xursandchilik va jahl tuyg‘ularni ifoda eta olmaydi, deb hisoblar edi.

Biroq, yaqinda Stanford tadqiqotchilari tomonidan o‘tkazilingan tadqiqot ko’ra buni aksi isbotlandi. Tadqiqotda klassik Turing testi o‘tkazilingan. Turing testiga ko‘ra, ikkita xona bo‘ladi: birida tinglovchi, ikkinchisida esa so‘zlovchi joylashadi.

So‘zlovchi sun’iy intellekt yoki inson bo‘lishi mumkin va u birinchi xonadagi xaqiqiy insonga gapiradi. Agar birinchi xonadagi inson so‘zlovchining AI yoki inson ekanligini farqlay olmasa, ya’ni Sun’iy Intellektni haqiqiy inson deb o‘ylasa, u holda Sun’iy Intellekt Turing testidan o‘tgan deb hisoblanadi.

Stanford universiteti professorlari o‘z talabalari bilan semestr davomida darsga oid mavzular va savollar bo'yicha yozishishgan. Biroq, talabalarning yarmi tadqiqotda haqiqiy inson emas, balki sun’iy intellekt bo‘lgan. Professorlar haqiqiy talabalar va sun’iy intellekt o‘rtasida hech qanday farqni aniqlay olishmagan. Hatto farqlashni osonlashtirish uchun shaxsiy mavzularni ham muhokama qilishgan, ammo shu holatda ham sun’iy intellekt inson kabi “hissiyotli” tuyulgan.

Ya’ni, sun’iy intellekt matn orqali insonlar kabi hissiyotli she’r yoki kichik ta’sirli hikoya ham yozib bera oladi. Bu holat haqiqatan ham inqilobiy ma’noga ega bo‘lib, sun’iy intellekt nafaqat analitik intellektga, balki insoniy tuyg‘ularni ham imitatsiya qilish qobiliyatiga ega bo‘lmoqda…

@req404

Apple/1984

Steve Jobs was a true marketing genius. He introduced the Apple Macintosh in 1984 by referencing Orwell’s 1984 and comparing IBM to Big Brother. In doing so, he positioned Apple as the freedom fighters—the small company challenging the dominance of Big Brother IBM. Interestingly, after 30 years, Apple itself became the “Big Brother,” much like its former competitor, IBM.

@req404

Qisqa Tavsif:

Gotham City, Smoke, Rembrandt, Van Gogh, Salvador Dali and 1984.

@req404

4 yil oldin Li Kuan Yuning "Uchinchi dunyodan Birinchiga" degan kitobini o‘qigan paytim, aynan shu qismi juda ham yoqqan edi.

@req404

“Martin Eden” — iqtisodiyot, siyosat va ijtimoiy masalalarga bag‘ishlangan jurnal bo‘lib, erkin bozor, shaffof boshqaruv va mantiqiy tahlil tamoyillariga asoslanadi. Tafakkur va g‘oyalar olamidagi muhim asarlarning tarjimalari hamda mustaqil tadqiqotlar orqali ilmiy va falsafiy tafakkurni rivojlantirishga xizmat qiladi degan umiddaman.


Jurnalni oʻqib, undagi maqola va tarjima asarlar toʻgʻrisidagi fikr va mulohazalaringizni izohlarda yozishingiz mumkin. Agar loyiha davom etishiga hissa qoʻshmoqchi boʻlsangiz, quyidagi link orqali donat qiling va jurnal ijodkorlarini qoʻllab quvvatlang!

https://tirikchilik.uz/martineden
_______________________
@economist_Martin

Davlatning ezgu niyatda qiladigan xato amallari
2-qism

Minimal ish haqi oshiriishining teskari ta'siri

Minimal ish haqi oshirilishi ko‘pincha kam ta’minlangan qatlamlarning turmush darajasini yaxshilash yo‘li sifatida ko‘riladi. Ammo iqtisodiy tahlillar, jumladan Thomas MaCurdy olib borgan tadqiqot, bu siyosatning kutilmagan salbiy oqibatlari borligini ko‘rsatadi. Minimal ish haqining oshirilishi natijasida asosiy maqsad bo‘lgan qashshoqlikka qarshi kurash samarali amalga oshmaydi, aksincha, ba’zan bu choralarning teskari ta’siri ham bor.

Minimal ish haqining oshirilishi narxlarning ko‘tarilishiga olib keladi. Negaki ish beruvchilar ortib borayotgan mehnat xarajatlarini qoplash uchun mahsulot va xizmatlar narxini oshirishga majbur bo‘ladi. Natijada, bu aynan past daromadli oilalarga yanada ko‘proq zarar yetkazadi, chunki ular daromadlarining katta qismini asosiy iste’mol mahsulotlariga sarflashadi. MaCurdy'ning tadqiqotiga ko‘ra, minimal ish haqidan keladigan foydaning taxminan 72 foizi iste’molchilarga yuklangan narx oshishlari orqali yo‘qotilar ekan. Bu shuni anglatadiki, oshgan ish haqi aslida qimmatlashgan tovar va xizmatlar orqali yana qashshoq oilalarning cho‘ntagidan chiqib ketadi. Masalan, fast-food restoranlarida ish haqining oshirilishi natijasida burger va ichimliklar narxi oshadi, bu esa aynan past daromadli iste’molchilarning xarajatlarini ko‘paytiradi. Yoki, doʻkon egasi ishchilarning ish haqini oshirishga majbur boʻlsa, ortiqcha xarajatni qoplash uchun oziq ovqat mahsulotlarining narxini ham oshiradi.

Qolaversa, minimal ish haqining oshishi ishsizlikka ham ta’sir qilishi mumkin. Ish beruvchilar ko‘proq maosh to‘lashga majbur bo‘lgach, yangi ishchilar yollashni cheklashadi yoki mavjud xodimlarning soatlarini qisqartirishadi. Natijada, ba’zi kam daromadli ishchilar uchun daromad oshishi o‘rniga, ish topish yanada qiyinlashadi. Misol uchun, kichik biznes egalari, masalan, do‘kon yoki qahvaxona egasi, xarajatlarni qoplash uchun kamroq ishchi yollashga majbur bo‘lishi mumkin. Natijada, minimal ish haqining oshishi o‘sha joyda ishlashni xohlagan yosh va tajribasiz ishchilarga zarar yetkazadi. Vaholanki, mehnat uchun belgilangan minimal narx bozor narxidan yuqori etib belgilanmaganida, yosh va tajribasiz odamlar ishlashi va tajriba orttirishi mumkin edi. 

Misol uchun, 2018-yili Reason.com nashrida chiqqan ushbu maqolada, AQShning Nyu-York shahrida minimal ish haqi soatiga 15 dollarga oshirilganidan so‘ng, avto yuvish biznesida kutilmagan oqibatlar yuzaga kelgani haqida yozilgan. Ko‘plab kichik korxonalar ishchi kuchi qimmat bo'lib qolganligi sababli o'z bizneslarini yopishga yoki ishchi sonini qisqartirishga majbur bo‘lgan. Bu esa aynan kam daromadli ishchilarni ishsiz qolishiga va xufyona iqtisodiyotda faoliyatini davom ettirishiga sabab booʻlgan.

Minimal ish haqining oshirilishi yaxshi niyat bilan amalga oshiriladigan siyosat bo‘lsa-da, buning salbiy ta’sirlari bevosita kam ta’minlangan qatlamlarga tegib, ularning iqtisodiy ahvolini yaxshilash o‘rniga, aksincha, qiyinlashtirishi mumkin. Qashshoqlikka qarshi kurashning eng samarali yechimi narxlarning bozor sharoitida shakllanishiga yoʻl qoʻyib berish va erkin savdoga xalaqit bermaslik bilan amalga oshadi.

@economist_Martin

Artificial intelligence brings historical figures back to life. Imagine learning history by having a conversation with historical figures in VR — now that could be revolutionary for education.

Boshlang'ich va o'rta darajadagi menejment konsultantlarni, biznes analitiklarni, tadqiqotchilarni va data analitiklarni qaysidir ma'noda o'rnini bosadi.

Барча бизнес эгалари ва топ-менеджерлар уйламай, ChatGPTнинг $200 долларлик тарифини сотиб олиб, Deep Research орқали бизнес стратегиялари, йиллик роадмаплар, рақобатчилар таҳлили ва бизнес моделлари бўйича саволлар беришларини тавсия киламан. ChatGPT каби кучли бизнес аналитик бундай таҳлилни сизга $20,000дан кам нархга тақдим қилмайди.

Шунчаки, ВАУ!

@paiziev24

DeepSeek effekti haqida.

Ikki hafta oldin ommaga taqdim etilgan DeepSeek-R1 AI modeli butun dunyoda katta shov-shuv uyg’otti. Xitoyning kichik startapi tomonidan yaratilgan model bozorni yaxshigina silkitib qo’ydi desak ham bo’ladi.

Buning sababi, DeepSeek bor-yo‘g‘i 55 kun davomida taxminan 2000-ta Nvidia H800 GPU yordamida o‘z AI modelini ishlab chiqdi va buning uchun atigi 5,6 million dollar sarfladi. Bu ko‘rsatkich AQShdagi boshqa yirik raqobatchilarnikiga nisbatan ancha arzon. Solishtirish uchun, ChatGPT-4 ni ishlab chiqish uchun OpenAI 100 million dollar sarflagan edi, Google esa Gemini-ga 191 million dollar sarflagan.

DeepSeek'ning mablag‘i chegaralanganligi sababli, ular LLM trening jarayonlarini optimallashtirib, arzonroq chiplarni samarali ishlata olishdi. Sodda qilib aytganda, xitoyliklar sifatli Sun’iy Intellekt modellini yaratish uchun kuchli AI-hardware chiplari shart emasligini isbotlay oldi.

Yani, NVIDIA va boshqa chip ishlab chiqaruvchilarga bo‘lgan talab endi keskin pasayadi. Texnologiyalar bozoridagi deyarli barcha yirik firmalar AI chiplarga katta sarmoya kiritgani tufayli, butun bozor katta yo‘qotishga uchraydi.

Xozirning o'zida, NVIDIA aksiyalari 18%ga, Broadcom 17%ga, Microsoft (ChatGPT) esa 3%ga tushdi. Umumiy hisobda, DeepSeek tufayli AQSh fond bozori 1 trillion dollar yo‘qotdi.

Bu holat, AQSh va Xitoy kompaniyalari o‘rtasidagi raqobat kundan-kunga siyosiylashib ketishiga olib kelishi mumkin...

@req404

The AI war has started!

Sovet Ittifoqi va AQSH o'rtasida bo'lgan kosmos uchun jangga o'xshash xolat.

@req404

For those who have watched Silicon Valley Season 5.

🚨 DeepSeek overtakes ChatGPT in App Store Rankings in the U.S.

Chinese AI platform DeepSeek has reportedly surpassed OpenAI’s ChatGPT on Apple’s App Store rankings just a week after launch.

Developed by Hangzhou-based DeepSeek, the platform offers advanced reasoning and analytical capabilities through its hybrid architecture.

DeepSeek’s popularity stems from its competitive pricing, and its superior performance, reportedly achieving a higher success rate in coding tasks and outpacing OpenAI in benchmarks.

@aipost 🪙 | Our X 🥇