Бугунги фаровонлик ҳақида берилган саволга ҳамма ҳар хил жавоб берди.
Идеал ҳолатда биз йилдан-йилга мамлакатда ҳаёт фаровонроқ бўлишини таъминлашимиз керак. Ҳар бир ҳукумат ўзидан кейин янада фаровонроқ мамлакат қолдириши керак.
Келинг, ўзи фаровонлик нима билан баҳоланишини билиб олайлик. Бу ҳақида дастлаб "Фаровонлик парадокси. Қандай қилиб инновациялар халқларни қашшоқликдан қутқара олади" китобида танишганим эдим. Бу биз ўзбек тилига таржима қилганимиздан фархланадиган ТОП 3 китобдан бири.
Фаровонликни аниқлаш учун махсус The legatum prosperity index деган халқаро рейтинг бор. Бу рейтинг мамлакатларда фаровонликни ўлчайди. Фаровонликни ўлчаш учун бир нечта мезонлар аниқлаб олинган. Фаровонлик фақат даромад билан ўлчанмайди. Шу учун ҳам аҳоли оладиган ойлиги баланд бўлган АҚШ рейтингда 19-ўринни олган.
Қайси мезонлар билан баҳоланади:
1. Хавфсизлик. Бунга сиёсий хавфсизликдан ташқари жиноятчилик кўрсатгичлари ҳам киради.
2. Шахсий эркинлик даражаси. Бунда инсон ҳуқуқлари, ижтимоий толерантлик, шахсий ҳуқуқлар киради.
3. Бошқарув. Бунда аҳолини текшириш ва чеклашлар даражаси, ҳамда ҳукумат қанчалик самарали ва коррупциясиз ишлаётганлигини ўлчанади.
4. Ижтимоий ишонч. Бунда давлат ва фуқаролик институтларига ишонч, ижтимоий алоқалар, ижтимоий нормалар ва фуқароларнинг ижтимоий ҳаётда фаоллиги ўлчанади.
5. Инвестиция муҳити. Бу мамлакатда инвестициялар имконияти осонлиги ва ҳимояланганлиги билан ўлчанади.
6. Бизнес эркинлиги. Мамлакатда бизнес очиш ва фаолият юритиш эркинлиги, корхоналарга нисбатан ҳуқуқлар ва тақиқлар даражаси билан ўлчанади.
7. Бозор инфраструктураси. Фуқаролар хизмат ва маҳсулотларини қанчалик эркин сотиб билиши ва бунга шароит борлиги.
8. Иқтисод. Мамлакатда иқтисодиёт қиймат яратиш учун қанчалик яхши аҳволда эканлиги ва ўзида бор имкониятлардан қанчалик унумли фойдаланаётганлигини баҳолайди.
9. Яшаш шароитлар. Бунда яшаш учун зарур шароитлар қанчалик мавжудлиги. Йўл, коммунал хизматлар, сув, бирламчи манбалар, хуллас ҳаммаси шу рейтингда ўлчанади.
10. Тиббиёт.
11. Таълим.
12. Экология.
Рейтинг тузувчилари аҳоли фаровонлиги учун мана шу 12та мезоннинг ҳаммаси аҳамиятли деб ҳисоблашади. Демакки, идеал ҳолатда мамлакат шу 12 йўналишда бирма-бир вазиятни яхшилаб бориши керак.
Энди рейтингга қарайдиган бўлсак, 2023 йил рейтинги энг сўнггиси бўлади. Унга кўра ҳозир дунёда энг фаровон давлатлар Шимолий Европада жойлашган. Дастлабки 5 ўринни Дания, Швеция, Норвегия, Финландия ва Швейтсария эгаллаган. Аҳоли учун энг оғир вазият бўлса Жанубий Судан, Яман, Марказий Африка Республикаси, Афғонистон ва Сомалида. Булар бугун дунёда аҳволига ачинса бўладиган энг оғир аҳволдаги мамлакатлардир.
Ўзбекистон ҳозир рейтингда 162 мамлакат ичида 100-ўринда турибди. Яхши янгилик, ҳар йили рейтингда 1 ёки 2та ўриб кўтарилмоқдамиз. Рейтингимизни энг пастга тортадиган мезон экологиядир. Бу борада дунёда 162 ўриндамиз. Рейтингда тиббиёт ва ижтимоий ишонч мезонлари яхши баҳо олган.
Умумий олганда, шахсан ман ҳудудимиз тарихида энг фаровон даврда яшаяпмиз деб ҳисоблайман. Ҳеч қачон тўлиқ 12та мезон бўйича олганда бу ҳудудда ҳозиргидек фаровон давр бўлмаган. Қайсидир алоҳида мезон қайсидир даврда яхшироқ бўлган булиши мумкин. Лекин, индексда фаровонлик учун ҳамма мезонлар умумийлиги зарур демоқда.
Рейтинг билан қуйидаги хаволада танишишингиз мумкин:
https://index.prosperity.com/rankings
Якунда,
“Фаровонлик парадокси” китобини ўқинг. Агар китоб ёқмаса, қайтариб олишга тайёрмиз.
#mulohaza
@allaevuzb