Maqollar iqtibosi: imloga yechimlar

#Soʻragan_edingiz

Matnda maqol va matallar iqtibos shaklida keltirilsa, qoʻshtirnoqqa olinadi:

“Koʻringan togʻning yirogʻi yoʻq”, deydi xalqimiz.

Xalqimizning hikmatli soʻzi bor: “Koʻringan togʻning yirogʻi yoʻq”.

Maqol va matallar matnning qismi sifatida berilsa, hech qanday qoʻshtirnoq ishlatilmaydi:

Maqsad sari olgʻa intil, dadil boʻl. Koʻringan togʻning yirogʻi yoʻq.

Koʻringan togʻning yirogʻi yoʻq, ogʻishmay harakat qilsang, maqsadingga erishasan.

Baʼzan matnda maqol va matallardan iqtibos keltirilsa-da, qoʻshtirnoq ishlatilmasligi mumkin. Bu xuddi koʻchirma gaplarni qoʻshtirnoqsiz ishlatishga oʻxshaydi. Lekin bu shakl asosan badiiy-publitsistik matnlar uslubiga xos:

Iroda va shijoat bilan harakat qilaversang, maqsadingga erishasan. Koʻringan togʻning yirogʻi yoʻq degan gap bejiz aytilmagan.

@oriftolib | Boshqa sahifalarimiz

Yangi Oʻzbekiston universitetida yangilangan “Til va adabiyot taʼlimi” jurnali taqdimoti boʻlib oʻtyapti.

Jurnalning mazmun-mundarijasi ham, dizayni ham oʻzgargan. Ilmiy jurnal deganda koʻpincha tigʻiz matn, bir xil qolipdagi sahifalar koʻz oldimizga keladi. “Til va adabiyot taʼlimi” ana shu qarashni oʻzgartirish, ilmni oddiy oʻquvchilarga yaqinlashtirish yoʻlidan boribdi.

Jurnal sahifalari:
@TAT_jurnal
tilvaadabiyot.uz

@oriftolib | Boshqa sahifalarimiz

Kecha hayotimdagi eng quvonchli voqealardan biri bo‘ldi. Turkiy dunyoning katta shoiri Yo‘ldosh Eshbekka ikki xonali uy sovg‘a qilindi.

Ramazon oyining so‘nggi kunlari "O‘zbek katta el...mi?" degan savol ostida yalpi xayriya harakati boshlanib ketgan edi. Beixtiyor, birdaniga... O‘zim ham shoshib qoldim, ochig‘i.

Ming so‘mdan bir necha million so‘mgacha mablag‘ kelib tushishda davom etmoqda. (Savob iqtisodiy mezonlarda o‘lchanmasligi, bir g‘isht qo‘ygan butun binoni qurgandan ham ziyoda ko‘rilishi mumkin.) “Akademnashr” nashriyoti Yo‘ldosh Eshbek tarjimasi bilan chiqqan “Turk she’riyati antologiyasi”ning 690 donasini xayriya uchun ajratdi. Shu paytgacha misqollab yig‘ilgan summa 90 million so‘mga yaqinlashdi.

Yaxshi odamlar Yo‘ldosh akaning sog‘lig‘i bilan alohida shug‘ullanmoqda. Dori-darmon bilan ta’minlab turishibdi. Ba’zilar o‘z ota-onasiga ham bunday qaramaydi, rosti.

Xayrli ishga daxldor bo‘lish istagini bildirganlar, jonkuyar yurtdoshlarimizdan tortib yuqori doira vakillarigacha biz bilan bog‘landi. Bir necha yo‘nalishlarda katta marralarni ko‘zlab harakat boshlandi. Ular orasida tadbirkor Marat Hamdamov hammadan o‘zib ketdi (lekin boshqalar shu bilan bo‘ldi, deya qo‘l siltab ketmasligidan umidvorman).

Kecha O‘zbekiston Yozuvchilar uyushmasida Yo‘ldosh Eshbekka “Sergeli city” majmuasidan ikki xonali uy hujjatlari topshirilibdi. Eshitib behad quvondim. Nasib etsa, sentabr oyida shoirni oilasi bilan birga yangi uyga ko‘chirib o‘tkazamiz. Shu ishga bosh qo‘shganlarning barchasini, xususan, Marat Hamdamov, Mahmud Namozovni olqishlayman. Siz ham duo qiling!

Aytgancha, shanba kuni “Til va adabiyot ta’limi” jurnali uchun Ernest Kurtveliyev, Akmal Murod, Orzu A’zam bilan birgalikda Yo‘ldosh Eshbekni maxsus fotosyomka qildik. Suratlar jurnal bisotidan.

🗄Farrux Jabborbek

​​Boburdan rang olgan Baburin…

Kuni kecha mashhur rus yozuvchisi Ivan Turgenevning “Punin va Baburin” qissasini oʻqib chiqdim. 1874-yilda yozilgan ixchamgina asarda voqealar qadimiy dvoryanlar mulkiga egalik qiluvchi boy pomeshchik ayolning oʻn ikki yoshli nabirasi Petya Baburin va uning doʻsti Punin atrofida sodir boʻladi.

Rus manbalarida bu familiyaning kelib chiqishi va maʼnosi haqida bir qancha taxminlar mavjud ekan. Ajablanarlisi, aksariyat adabiyotlarda Baburin atamasi ildizlari forschada yoʻlbars maʼnosini anglatuvchi Bobur Mirzo ismiga bogʻlanishi bayon qilinadi. Ammo nazariyalar bu bilan cheklanib qolmaydi. Yana bir versiyaga koʻra, Baburin Bobur ismiga kichraytma va erkalash shakli qoʻshimchasi qoʻshilishdan hosil boʻlgan. Shu tariqa Bobur – Baburinga, Baburina esa ayollarga nisbatan qoʻllanadigan familiyaga aylangan.

Yana bir manbada bu ismning ruslar orasida paydo boʻlishi Markaziy Osiyodan kirib borgan turkiy qabilalar bilan bogʻliq ekani aytiladi. Ayrim atamashunoslar esa Baburinning Bobrov ismi bilan aloqasi bor deb hisoblab, uni qunduz bilan bogʻlasa, yana bir versiyaga koʻra, Baburin Babura laqabidan kelib chiqqan boʻlib, rus shevalaridagi buvi, kapalak, achchiq qoʻziqorin, oshiq oʻyini uchun suyak, toshbaqa baliq kabi soʻzlardan yasalgan boʻlishi mumkin. Ushbu nom Tula hududlarida ishlatilgan бабурить – gapirmoq feʼlidan kelib chiqqan degan taxminlar ham bor…

Oʻzbekiston xalq yozuvchisi Pirimqul Qodirov “Avlodlar dovoni” romanida Baburin atamasi tarixiga oid qiziq faktlarni keltirib oʻtadi. Unga koʻra, baburin atamasining kelib chiqishi Boburning Moskoviyaga joʻnatgan elchisi Xoʻja Husayn bilan bogʻliq.

Bobur Elmurodov maqolasidan

👉 Toʻliq oʻqish

@oriftolib | Boshqa sahifalarimiz

Aniqlovchining oʻrni aniq boʻlsin

#Amaliyot

Prezident qarori bilan kam ta’minlangan oilalarga elektr va gaz bo‘yicha kompensatsiya beriladi.

Shunaqa sarlavhali xabarlar tarqaldi. Kulgili. Oilalar prezident qaroriga asosan kam ta’minlanganmi?

Gapda aniqlovchi sifatdosh bilan ifodalansa, undan oldingi to’ldiruvchiga bog’lanib qoladi.

Ayni holatda “Prezident qarori bilan” kerak emas. Juda ishlatgingiz kelsa, oilalarga so’zidan keyin qo’ygan yaxshi:

Kam ta’minlangan oilalarga Prezident qarori bilan elektr va gaz bo‘yicha kompensatsiya beriladi. ✅

Manba: Farrux Jabborbek

@oriftolib | Boshqa sahifalarimiz

Ismaloqni istamoq

Istaraligina ismaloq degan soʻzimiz turganda koʻpincha shpinat soʻzini qoʻllaymiz. Shpinat tilimizga ruschadan oʻzlashgan. Ruschaga esa nemischadan oʻtgan. Shajarasi nemischadan qadimgi fransuz tiliga, undan eski oksitan, undan katalan, soʻng arab, keyin esa fors tiliga borib yetadi. Forscha isfinoj togʻ-u toshlar, turfa el va tillar oralab oʻtib, shpinatga aylangan.

Mutaxassislar Markaziy Osiyo va Afgʻonistonni bu sabzavotning vatani deb hisoblaydi. Ayrimlarga koʻra esa, u Eron yoki Kavkazdan tarqagan.

Ismaloqning yangi chiqqan bargidan somsa, manti kabi taomlar tayyorlanadi, u ovqatga ham solinadi.

Ismaloq – turkiy soʻz. Uning ildizi qadimgi turkiy tildagi ismoq – hid taratmoq feʼliga borib taqaladi. Ismaloq – hid taratib turuvchi koʻkat demak. Bugungi tilimizdagi is, iskamoq, isiriq soʻzlari ismaloq bilan oʻzakdosh.

@oriftolib | Boshqa sahifalarimiz

#hikoya

Bo‘lgan gap

Kecha institutga hujjat topshirgani bordim. O‘sha yerda Dildorani uchratdim. Yuragimning tub-tubidagi ismsiz dardlar qayta bosh ko‘tardi, uch yil oldingi sirli-sehrli xotiralar tasavvurimda asta-sekin jon­­landi.

Go‘yo yam-yashillikka, nurga ko‘milgan moviy diyorga tushib qolganday edim. Biroq to‘satdan turgan shid­datli shamol hamma narsani ag‘dar-to‘ntar qilib yubordi, menga uch asrday tuyulgan uch yil mobaynida asrab-avaylab yurgan tuyg‘u-xayollarim o‘t tushgan so­mon g‘aramidek lahzada yonib kul bo‘ldi. Ulardan alam-iztirob kuligina qoldi, xolos…

🔗batafsil


📱Telegram 📱Instagram
📱Veb-sayt 📱Facebook

​​“Duch” bilan “duchor”ning, “ancha” bilan “anchayin”ning farqi bor

Yozuvchilar, olimlar, jurnalistlarning ijodiy faoliyati davomida tilga yangi soʻz va ifoda shakllari koʻp kirib keladi. Ilmda bular neologizm deyiladi. Biroq har qanday neologizm ham tilni boyitib, ijobiy hodisa boʻlavermaydi. Qalamkashlar baʼzan soʻzning tub maʼnosini bilmasligi yoki oʻzi yuklamoqchi boʻlgan yangi maʼnoni ifoda etadigan boshqa bir soʻz borligidan bexabar boʻlishi ham mumkin ekan.

Shoirlarimizdan biri yozadi:

Qadim tiyin topsak, quvonar edik,
Nogoh xazinaga kelgandek duchor.
Endi-chi? Million-million oʻpirib,
Na nomus qilamiz va na undan or.

Oʻzbek tilida xazinaga… duchor kelinmaydi, duch kelinadi! Baloga, qirgʻinga, yomonliklarga duchor kelish desa, boshqa gap. Duch bilan duchor soʻzlaridagi shakliy va maʼnoviy yaqinliklarni farqlash oʻrniga ularni qorishtirish nomaqbul neologizmni yuzaga chiqargan. Yoki shu toʻrtlikdan yana bir misol: millionlab pulni oʻmarish mumkin, oʻpirib boʻlmaydi, toshqin suv esa qirgʻoqlarni oʻpiradi, oʻmarmaydi!.. Nainki, xalq tilini xalq shoiridan himoya qilishga toʻgʻri kelsa?

Hozirgi kunda soʻzlarga oʻzgacha maʼno yuklash, soʻz bilaman deb koʻkrakka urish kasali avj oldi. Nafaqat oddiy jurnalistlar, hatto yozuvchilarning asarlarida ham gʻalat ifoda shakllari bodrab ketdi.

Ancha degan soʻz bor. Xiyla, koʻpgina degani. Ammo dilidagi tuygʻular toʻlib-toshib ketgan palla baʼzi qalamkashlar anchaga qanoat qilmay, uning maʼnosini yanada orttirish maqsadida anchayinni qoʻllashadiki, bu aldoqchi shakldir, chunki anchayin ancha degani emas. Aksincha, shuning teskarisini – shunchaki, arzimas degan maʼnolarni bildiradi.

Zuhriddin Isomiddinov
“Ne qilayin sening bila, ey til…” maqolasidan

@oriftolib | Boshqa sahifalarimiz

Shamolga sovurilgan parlar

Tili yomonligi bilan mashhur bir kishi donishmandning oldiga kelib maslahat soldi:

– Hamma tilimni tiya olmasligimni gapiradi, hatto igʻvogar deb ot ham qoʻyib olishgan. Toʻgʻrisini aytganda, hayotim davomida tilimga erk berib yashadim. Oʻylamay gapirgan gaplarimni qanday qilib zararsizlantirsam boʻladi, bu holni tuzatishning iloji bormi?

Donishmand javob berdi:

– Manavi partoʻshakni olib, eng baland tomga chiq va uni shamolda toʻzgʻitib yubor. Keyin mening yonimga kel, seni kutib turaman.

Boyagi kishi bu topshiriqni tezlik bilan bajardi va bundan xursand boʻlib, oʻziga ishonchi ortib donishmandning oldiga keldi:

– Boʻldimi, hamma xatolarimni tuzatdimmi?

– Yoʻq, – dedi donishmand, – bu hali boshlanishi edi xolos. Endi borib barcha parlarni bitta qoʻymay terib kel.

Odam donishmandga hayron qarab qoldi, soʻng bu darsdan kelajak hayotiga yaxshi bir saboq oldi.

👉 Ibratli hikoyalardan

@oriftolib | Boshqa sahifalarimiz

HALI BUNAQASI BOʻLMAGAN. 😱

ESSE haqidagi siz bilmagan , lekin bilishingiz kerak boʻlgan ajoyib dars bugun soat 2⃣0⃣⏏️3⃣0⃣da boʻlib oʻtadi.

Agar darsda qatnashmasangiz Essedagi siz bilamagan xatolarni toʻgʻirlay olmaysiz.

Esse darsi:
⏰Vaqti 🔢🔢
🛜Manzil:
@ONA_TILI_MILLIY_SERTIFIKATI


Darsda qatnashish uchun ushbu postni maksimal darajaga hamkasblarga va ona tiliga oid guruhlarga joʻnating.

❤️❤️❤️
🏳Essening kirish qismini toʻgʻri yozish boʻyicha oʻquv qoʻllanma dars soʻngida BEPUL beriladi.

Milliy Sertifikat uchun maxsus kanal
❤️@ONA_TILI_MILLIY_SERTIFIKATI
❤️@ONA_TILI_MILLIY_SERTIFIKATI

​​Tahrirni qanday oʻrganish mumkin – eng muhim 8️⃣ tavsiya

Koʻpchilikni qiziqtiradigan, tez-tez soʻraladigan savolga qisqacha javob berishga harakat qilaman. Eng muhim jihatlarni sanab oʻtaman.

1️⃣ Tilga oid qoidalarni puxta oʻrganing

Grammatika, imlo va punktuatsiya – tahrirning poydevori. Oʻzbek tilining asosiy imlo qoidalari va punktuatsiya qoidalarini sinchiklab oʻrganing. Tilga oid darslik va qoʻllanmalarni oʻqib chiqing. Soha mutaxassislarining sahifalarini kuzatib boring.

2️⃣ Uslub va janr xususiyatlarini oʻrganing

Rasmiy, ilmiy, badiiy, publitsistik yoki axboriy uslubdagi matnlar bir-biridan farq qiladi. Uslubiyatga oid kitoblar va maqolalarni oʻqing, ulardagi misollarni tahlil qiling.

3️⃣ Tanqidiy fikrlang

Kitob, maqola, blogpost, yangiliklar – turli janrlardagi matnlarni oʻqiganda gap tuzilishi, soʻzlarning qoʻllanishi, fikr qanday yetkazilayotgani, matn ohangi kabilarga eʼtibor qarating. Matnning sifatiga baho bering, yutuq va kamchiliklarini aniqlang.

4️⃣ Yozing va tahrir qiling

Yaxshi yoza olgan kishigina yaxshi tahrir qila oladi. U xuddi futboldagi oʻynovchi murabbiyga oʻxshaydi. Har kuni qisqa matnlar, masalan, xatlar, postlar, maqolalar yoki hikoyachalar yozing. Ularni bir necha kundan keyin qayta koʻrib chiqing, xatolarini topish va tuzatishga harakat qiling.

5️⃣ Tahlil qiling va solishtiring

Agar topa olsangiz, professional muharrirlar tuzatgan matnlarni eʼtibor bilan oʻrganing: nima oʻzgargan, nima uchun oʻzgargan, qanday variantlar taklif qilingan? Bunday kuzatuv muharrir kabi fikrlashni rivojlantiradi.

6️⃣ Texnologiya imkoniyatlaridan unumli foydalaning

Shaxsiy tajribamga tayanib aytishim mumkin: hatto professional muharrir-musahhihlar orasida ham dastur va platformalarni samarali ishlata olmaydiganlar uchrab turadi. Microsoft Word, LibreOffice Writer, Google Docsning tahrir imkoniyatlarini oʻrganing, Tahrirchi kabi onlayn vositalardan foydalaning. Elektron lugʻatlarni ishlating.

7️⃣ Ustoz koʻrganga yetmaydi

Tajribali muharrir bilan bevosita shugʻullanish imkoni boʻlsa, nur ustiga nur. Mabodo imkoni boʻlmasa, fikr-tavsiya olishga harakat qiling. Turli loyihalarda koʻngilli sifatida qatnashing. Volontyorlikda pul topmasligingiz mumkin, lekin unda baʼzan pul bilan ham topib boʻlmaydigan hayotiy tajribani qoʻlga kiritasiz.

8️⃣ Irodali boʻling

Tahrir malakasi bir kunda shakllanmaydi. Muntazam oʻrganish va mashq qilish kerak. Har bir xatoni yangi saboq, har bir tahrirni yangi bosqich deb hisoblang. Toʻxtab qolmang.

👉 Toʻliq oʻqish

@oriftolib | Boshqa sahifalarimiz

​​Murakkab sifatli joy nomlari qanday yoziladi?

Savol:
Janubiy-sharqiy Osiyo qanday yoziladi? Janubiy-Sharqiy Osiyomi yoki Janubiy-sharqiy Osiyo? Gap oʻrtasida ham bosh harfda yozish kerakmi?

Javob:
Joy nomlari boshida juft tarkibli sifat kelsa, uning birinchi soʻzi bosh harfda yoziladi. Masalan:

Janubi-sharqiy Osiyo, Janubi-gʻarbiy Osiyo, Shimoli-sharqiy Qozogʻiston, Shimoli-gʻarbiy Yevropa.

Bugun darsda Janubi-gʻarbiy Osiyo mamlakatlari iqtisodiyotini oʻrgandik.

❗️ Eʼtibor bering, geografik joylashuvni bildiruvchi bunday birikmalarning birinchi qismidagi soʻz janubiy, shimoliy shaklida boʻlmaydi, y harfi tushirib qoldiriladi: janubi, shimoli.

Agar birikma joy nomi tarkibida boʻlmasa, kichik harfda yoziladi:

Osiyoning janubi-sharqi, Osiyoning janubi-gʻarbi, Qozogʻistonning shimoli-sharqi, Yevropaning shimoli-gʻarbi.

📌 Demak:

Janubi-sharqiy Osiyo, Osiyoning janubi-sharqi ✅

Janubi-Sharqiy Osiyo, janubi-sharqiy Osiyo, Janubiy-sharqiy Osiyo, Janubiy-Sharqiy Osiyo, janubiy-sharqiy Osiyo, Osiyoning Janubi-sharqi, Osiyoning janubi-Sharqi, Osiyoning Janubi-Sharqi ❌

@oriftolib | Boshqa sahifalarimiz

Munchoq kabi qoragʻat

Bu rezavor mevaning koʻproq ruscha nomini ishlatamiz, ilmiy va ilmiy-ommabop adabiyotlarda ham smorodina atamasi nisbatan koʻp uchraydi. Ammo oʻzbekchasi ham ommaga notanish emas. Qoragʻat yovvoyi holda togʻli hududlarda butazorlar orasida, soylarda, togʻ yonbagʻirlarida oʻsadi. Bu meva yurtimizda maxsus yetishtiriladi ham. Qalamchalaridan yoki parxish – novdani yerga koʻmish usulida koʻpaytiriladi. Boshqa koʻplab rezavor oʻsimliklar kabi simbagʻazlarga koʻtarib oʻstiriladi.

Mevasi mayda va yumaloq boʻladi. Tillarang va qizil qoragʻat donalari billur munchoqqa oʻxshab ketadi.

Qoragʻatni turkiy xalqlar turlicha nomlangan. Qirgʻiz, qozoq, boshqird, ozar qardoshlar xuddi biz kabi qoragʻat variantidan foydalansa, turklar farang uzumi, tatarlar qarligʻan, qirimtatarlar esa toʻrgʻay uzumi deya ataydi.

@oriftolib | Boshqa sahifalarimiz

Bugun turkiy dunyoning katta shoirlaridan biri, Oʻzbekistonda xizmat koʻrsatgan madaniyat xodimi, sobiq yotoqxonaning oshxonasida (бывший общежитиенинг кухнясида) yashayotgan Yoʻldosh Eshbekni yoʻqladik.

Koʻzlari koʻrmay qolibdi. Yostiqday kitobni koʻrsatib, yarmigacha tarjima qilishga ulgurdim, ishim chala qoldi, deb oʻkindi. Yangi sheʼrlarini ham qogʻozga tushirishga qiynalyapti ekan.

Turnakoʻz buloq qaynab yigʻlashi haqida sheʼr oʻqib berdi. Oʻzi yarmini olib chin dunyoga ketishi, yarmini esa yolgʻon dunyoga qoldirishi haqidagi sheʼri...

Nima deyishga ham hayronman. Boringlar, xabar olinglar, desammi. Davolataylik, chogʻroq uy olib beraylik, desammi. Oʻzbek katta el...mikan?

🗄Farrux Jabborbek

Xalqaro bolalar kitoblari kuni bilan!

Bolonya bolalar kitob koʻrgazmasida ishtirok etib olgan xulosam shu boʻldiki, bolalar adabiyotini rivojlantirish uchun bizga avvalo yirik, sogʻlom raqobat muhitiga ega bolalar adabiyoti bozori kerak.

Bolonya kitob koʻrgazmasi madaniy tadbirdan koʻra koʻproq bozorga oʻxshaydi. Bunda noshirlar, agentliklar million dollarlik bitimlar tuzishadi. Oʻzaro raqobatlashadi. Raqobat boʻlgan joyda esa albatta sifat boʻladi, mualliflar yaxshi qalam haqi oladi, oʻz-oʻzidan kitobxonlik rivojlana boshlaydi.

Oʻylaymanki, hozirda bizning ayni shunday bozorga ehtiyojimiz bor. Sohani koʻp daromad olib keladigan, muallif, noshir va oʻquvchi mafaat topadigan maydonga aylantirish haqida oʻylashimiz kerak.

Yana bir bor bayram bilan!

P.S
Bugun albatta kitob sotib oling :)

@bolalar_yozuvchisi

Assalomu alaykum.

Ramazon hayiti qutlugʻ boʻlsin! Xonadoningiz fayz-u baraka, quvonchga toʻlsin. Alloh taolo yaxshi niyatlaringizga ortigʻi bilan yetkazsin.

@oriftolib | Boshqa sahifalarimiz