Azərbaycanda kürd silahlı qruplarının tarixinə bir nəzər
(20aprel 1979-ci il Nəqədə qırğınının şəhidlərinin xatirəsinə)

Dr. Tohid Məlikzadə

https://t.me/melikzadeh

Ümumiyyətlə bilirik ki, inqilabın ilk dövrlərində kürd silahlı qrupları, Sulduz vilayətinin mərkəzi olan Nəqədə şəhərində hərbi mitinq təşkil edərək Azərbaycan şəhərlərində nüfuzlarını genişləndirmək istəyirdilər. Lakin Sulduz xalqının və Urmiya ilə ətraf şəhərlərdən gələn Azərbaycan qüvvələrinin rəhbərliyi altında, mərhum Həsəni'nin rəhbərliyi ilə bu sui-qəsd dəf edildi.

Ancaq sual budur ki, kürd silahlı qrupları Azərbaycanda nə edirdilər?

O dövrdə kürd silahlı qrupları solçu ideologiyaya malik idilər və SSRİ tərəfindən regiondakı solçu hökumətlər vasitəsilə silahlandırılırdılar. Əvvəllər Rza şah, Atatürklə bağladığı təhlükəsizlik müqaviləsi sayəsində, Simitqo üsyanı (İranda) və Ararat üsyanı kimi hərəkatları nəzarətə almışdı. Məhəmməd Riza şah da, 1941-1946-ci illərdəki beş illik qeyri-sabitlik dövrünə baxmayaraq, sərhəd bölgələrindəki kürd qəbilələrini jandarma və ordu qüvvəsi ilə nəzarət altında saxlaya bilmişdi. Lakin İran-İraq sərhəd münaqişələri 1961-cı illərin sonlarında vəziyyəti dəyişdi. Tədricən, İraqla olan münaqişələr solçu Baas rejiminin qurulması ilə zirvəyə çatdı. 1969-1974-cü illər İran-İraq arasında gərginliyin ən yüksək səviyyəyə çatdığı dövr oldu. Nəhayət, Barzani qəbiləsi öz hökumətləri ilə birbaşa müharibəyə girdi.

Kirmanşahlı olan və SAVAK rəsmisi İsa Pəjmanın xatirələrindən öyrənirik ki, Barzanilərin bütün silahları, ərzaq və təchizatı şah tərəfindən təmin edilirdi və onlar yalnız müharibədə muzdlu əsgər rolunu oynayırdılar. Müharibə şiddətlə davam etdi, nəhayət 1975-ci ildə İran-İraq arasında Cəzair sülh müqaviləsi imzalandı. Bu müqavilənin şərtlərinə görə, hər iki tərəf bir-birinin düşmən qruplarını dəstəkləməməli idi. Müqavilə imzalandıqdan sonra şah Barzanilərdən əməliyyatları dayandırmalarını və ya silahlarını təslim edib İrana sığınmaq seçimini etmələrini istədi. Barzanilər ikinci variantı seçdilər və on minlərlə kürd döyüşçüsü ailələri ilə birlikdə Qərbi Azərbaycan sərhədlərindən İrana daxil oldu. Bərzani liderləri Kərəcə aparıldı və orada yerləşdirildi. Uşaqları ən yaxşı məktəb və universitetlərdə pulsuz oxudular, yoxsullar isə Qərbi Azərbaycanda yerləşdirilən düşərgələrdə qaldılar.

Yüz minlərlə İraq kürdünün müharibə və partizan təcrübəsi ilə Qərbi Azərbaycana gəlməsi, həm demoqrafik, həm də təhlükəsizlik baxımından regional balansı pozdu. İki il sonra şah rejimi sarsıldı və bu təcrübəli döyüşçülər "Xalq Kürdü" və "Demokrat" kimi təşkilatlanmağa başladılar.

İslam İnqilabının qələbəsindən sonra kürd silahlı qrupları Qərbi Azərbaycanın sərhəd bölgələrindəki qarnizonlara hücumlara başladılar. Mahabad, Sənəndəc, Piranşəhr və digər qarnizonları mühasirəyə aldılar. Mahabad qarnizonunun bütün yüngül və ağır silahları Qasımlı ləqəbli "Demokrat" döyüşçülərinin əlinə keçdi. Mərkəzi hökumət hələ tam formalaşmadığı üçün vəziyyətə nəzarət edə bilmirdi. Müvəqqəti hökumətin təcrübəsiz nümayəndələrinin gəliş-getməsi kürd silahlılarının əlinə keçdi.

Kürd separatçıları İrandan ayrılmaq uğrunda "muxtariyyət" şüarı altında fəaliyyət göstərirdilər. İraq kürdlərinin üsyan təcrübəsi, marksist partizan doktrinaları və yerli kommunistlərin nəzəriyyələri kürd muxtariyyəti təbliğatı üçün münbit zəmin yaratdı. Bu təbliğat İraq kürdləri tərəfindən tədricən İran kürdlərinə öyrədilirdi.

İrandan ayrılmaq üçün Azərbaycan torpaqlarına hücum etmək lazım idi və Nəqədə şəhəri və Sulduz bölgəsindən daha uyğun bir yer yox idi. Nəqədə'nin türk ağsaqqallarının mitinq rəhbərlərinə gərginlik yaratmamaq barədə xəbərdarlıqları fayda vermədi və nəticədə Nəqədə faciəsi baş verdi.

1986-ci ilin əvvəllərinə qədər fasiləsiz, daha sonra isə arasıra davam edən silahlı toqquşmalar oldu. Bu gün Azərbaycan şəhərlərində dəfn olunmuş şəhidlərin 80%-dən çoxu və İranın mərkəzi şəhərlərindəki şəhidlərin əksəriyyəti separatçı qruplara qarşı mübarizədə şəhid olublar.

20 aprel 2025
https://t.me/melikzadehe

نگاهی به تاریخچه گروههای مسلح کردی در آذربایجان
( گرامیداشت شهدای نقده در کشتار ۳۱فروردین ۱۳۵۸)
دکتر توحید ملک زاده
https://t.me/melikzadeh
عموما اطلاع داریم که در اوایل انقلاب گروههای مسلح خشن کردی با برپایی میتینگی نظامی در شهر نقده مرکز ولایت سولدوز درصدد گسترش دامنه نفوذ خود در شهرهای آذربایجان بودند که با پایمردی مردم سولدوز و قوای مردمی آذربایجانی از اورمیه و شهرهای اطراف با رهبری مرحوم حسنی این توطئه خنثی شد.
ولی سوال این است گروههای کردی مسلح در آذربایجان چه می کردند؟
آن زمان گروههای مسلح کردی دارای افکار چپی بودند و توسط شوروی و از طریق دولتهای چپ منطقه تسلیح می شدند.
قبلا رضاشاه طی پیمانی امنیتی با آتاتورک توانسته بودند تحرکات مرزی از جمله شورش سیمیتقو در ایران و شورش احسان موسوم به شورش آرارات را مهار کنند. محمدرضاشاه هم علیرغم پنج سال ناامنی ۱۳۲۰ الی ۱۳۲۵ توانسته بود عشایر کرد مناطق مرزی را ولو با زور ژاندارمری و ارتش سرجایشان بنشاند ولی اختلافات مرزی ایران و عراق در اواخر دهه چهل موضوع را متفاوت کرد. به تدریج اختلافات با عراق با استقرار نظام چپ بعثی به اوج خود رسید. از سال ۱۳۴۸ الی ۱۳۵۳ اوج تنش بین ایران و عراق بود تا اینکه قبیله بارزانی وارد معرکه جنگ مستقیم با دولت خودشان شدند. در خاطرات عیسی پژمان از مسولان ساواک از اهالی کرمانشاه و به عنوان رابط مسلح کردن بارزانی در می یابیم که تمام سلاح، مواد غذایی و تدارکات بارزانی ها توسط شاه انجام میشده و آنها فقط نقش مزدوری در جنگ را داشتند.جنگ به شدت ادامه داشت تا اینکه ۲۳ خرداد ۱۳۵۴ پیمان صلح ایران و عراق موسوم به پیمان الجزایر منعقد شد و براساس یکی از مفاد آن طرفین بایستی از گروههای متخاصم همدیگر حمایت نکنند. با امضای این پیمان، شاه از بارزانی ها خواست که ضمن توقف عملیات، می توانند در عراق بمانند یا اینکه با تحویل سلاح به ایران پناهنده شوند. بارزانی ها شق دوم را انتخاب کردند و دهها هزار جنگجوی کرد با خانواده از مرزهای آذربایجان غربی وارد ایران شدند. سرکردگان بارزانی ها به کرج برده شده و در آنجا اسکان یافتند. فرزندانشان در بهترین مدارس و دانشگاهها رایگان به تحصیل پرداختند و بی چیزان در اردوگاههای آذربایجان غربی ماندند. پناهندگی صدها هزار کرد عراقی با پیشینه جنگی و چریکی به آذربایجان غربی معادلات منطقه چه از حیث جمعیتی و چه از نظر امنیتی را به هم زد. دو سال بعد حکومت شاه در حال لرزیدن بود و این جنگجویان با تجربه در قالب اسامی دهن پرکنی چون خلق کرد و دموکرات در حال سازماندهی بودند.
با پیروزی انقلاب اسلامی گروههای مسلح و آماده کردی حملات خود به پادگانهای مناطق مرزی آذربایجان غربی شروع کرده به محاصره پادگانهای منطقه از جمله مهاباد، سنندج، پیرانشهر و ... پرداختند. آنان پادگان مجهز مهاباد را که می توانست در برابر قشون عراق مقاومت کند با خیانت افراد بومی به تصرف خود در آوردند. تمام سلاحهای سبک و سنگین پادگان به تصرف جنگجویان قاسملو موسوم به دموکراتها درآمد. دولت مرکزی انقلابی چون هنوز بطور کامل مستقر نشده بود لذا قادر به جمع و جور کردن اوضاع نبود. رفت و آمدهای فرستادگان ناپخته دولت موقت بازیچه گرگ باران دیده های کرد شده بود. چه روحانی چه فرد مسلح و چه فرد عادی حزب در سر سودای تجزیه از ایران با پوشش خودمختاری کرد داشت. تجربیات شورشیان کرد عراقی، آموزه های چریکی مارکسیستی داخلی و تئوری پردازی های کمونیستهای وطنی بستر مناسبی برای تبلیغات خودمختاری کردان ایجاد کرد. تبلیغاتی که کردان عراقی به مرور زمان به کردان ایرانی یاد داده بودند.
برای گسترش اراضی تجزیه شده از ایران حمله مسلحانه به اراضی آذربایجان لازم بود و چه منطقه ای بهتر از شهر نقده و منطقه سولدوز. نصیحتهای ریش سفیدان ترک نقده به سردمداران این میتینگ مبنی بر اجتناب از ایجاد تنش سودی نبخشید و بالاخره فاجعه نقده بوقوع پیوست.
تا اوایل سال ۶۵ بطور مستمر و تا چندی پیش بطور منقطع درگیری های نیروهای مسلح ایران با اشرار تجزیه طلب ادامه داشت. امروزه بیش از هشتاد درصد شهدای مدفون در شهرهای آذربایجان و جمع کثیری از شهدای موجود در شهرهای مرکزی ایران در راه دفع دستجات تجزیه طلب به شهادت رسیده اند.
۳۱ فروردین ۱۴۰۴
https://t.me/melikzadeh

Pəhləvi dövründə Ərdəlan vilayətinin adı necə Kürdüstana çevrildi?
Dr. Tohid Məlikzadə

https://t.me/melikzadeh

Pəhləvi dövründə İranın siyasi-mədəni və iqtisadi sahələrində ən fəlakətli dəyişikliklər, özünə vətənpərəst deyən ziyalıların rəhbərliyi ilə həyata keçirildi. Bu fəlakətli siyasətlərdən biri də Ərdəlan bölgəsinin adının Kürdüstana çevrilməsi idi.

Ərdəlan bölgəsi, adını hakimiyyətdə olan Ərdəlan ailəsindən almışdı və Səfəvi dövləti daxilində bir əmirlik idi. Ərdəlan ailəsi şiə məzhəbli idi və bugünkü Sorani dilindən fərqli bir danışıq dili var idi.

Səfəvi dövləti də digər türk mənşəli dövlətlər kimi müluk-üt-təvayif (bugünkü mənada federalizm) prinsipinə inanırdı. Ərdəlan ailəsi, hakimiyyət dairəsi Zor şəhərindən başlayaraq, digər yerli hakimiyyətlər kimi tədricən genişləndi və Sinə (indiki Sənəndəc) şəhərini də özünə qatdı.

Ərdəlan əmirliyi, Qacarlar kimi güclü türk dövlətlərinin köməyi ilə öz hakimiyyətini davam etdirdi. Lakin Qacar dövlətinin sonlarında Ərdəlanlar öz əmirliklərini itirdilər.

Birinci Dünya Müharibəsi, regionda bir çox dövlətlərin quruluşunun əsasının qoyulduğu ən kritik müharibələrdən biri oldu. Müxtəlif dil və məzhəblərdə danışan kürd bölgələri, Avropanın müxtəlif dövlətlərinin diqqət mərkəzində idi. İran hökuməti Paris Sülh Konfransında bir məktubla Osmanlı kürdlərinin İrana tabe olmasını tələb etdi. O dövrdəki İran ziyalıları da bu siyasi məqsədə çatmaq üçün diplomatik aparatla hərəkət edirdilər. Onlar kürdləri İran sisteminə cəlb etmək üçün İranda bir Kürdüstan vilayəti qurmaq qərarına gəldilər ki, İraq kürdləri də İrana meyllənsin.

Bunun üçün Rusiya şərqşünası Minorski və İranlı Rəşid Yəsəmi'yə böyük məbləğ pul verildi ki, kürdlərin və Kürdüstanın tarixini Pəhləvilərin xeyrinə yazsınlar və onları Haxamənişlər və Madaylara bağlasınlar. Necə ki, Nesturi və Süryani xristianların tarixini də qədim Asurla əlaqələndirmişdilər.

Məşrutə inqilabından sonra ölkənin yeni inzibati bölgüsü tətbiq edildi və İran dörd əyalət (o cümlədən Azərbaycan) və 22 vilayətə bölündü. 1937-ci ilə qədər qərb Azərbaycan əyalətinə indiki Qərbi Azərbaycan ostanı, Saqqız, Bicar və Sənəndəcin şimal bölgələri daxil idi.

1937-ci ildə inzibati bölgü dəyişdirildi və ustanlar nömrələrlə adlandırıldı:
- 3-cü ustan: Təbriz və Ərdəbil
- 4-cü ustan: Urmiya və qərb bölgələri
- 5-ci ustan: Həmədan, Kirmanşah, Şahabad (İslamabad-Qərb), Sənəndəc, Məlayir, İlam ( ustanın mərkəzi Kərmanşah).

sənəndəc, 1958-ci ildə 5-ci ustandan ayrılaraq, əvvəllər Qərbi Azərbaycana aid olan, sonra isə Həmədana qatılan türklərin yaşadığı Qürvə və Bicar bölgələri çıxarıldı və mərkəzi Sənəndəc olmaqla Kürdüstan ustanı yaradıldı.

Bu gün Kürdüstan ustanının əhalisinin yarıdan çoxu Sənəndəc, Bicar və Qürvə şəhərlərində yaşayan yerli türklərdir. Buna görə də yeni yaradılmış və Kürdüstan adlandırılan ustanda coğrafi adların 70%-dən çoxu türkcədir. Ərdəlan vilayətinin (bu vilayət 1958-ci ildə Kürdüstan adlandırılmışdır) qədim türk adlarının bərpası tələbi daha çox hiss edilir.
18Aprel 2025

https://t.me/melikzadeh

چگونه نام ولایت اردلان در دوره پهلوی تبدیل به کردستان شد؟
دکتر توحید ملک زاده
https://t.me/melikzadeh
در دوره پهلوی فاجعه بارترین دستکاری های سیاسی-فرهنگی و اقتصادی ایران با سردمداری روشنفکران به اصطلاح وطن پرست بوقوع پیوست.
یکی از این سیاستهای فاجعه بار، تبدیل نام منطقه اردلان به کردستان بود.
منطقه اردلان که نامش را از خاندان حکومتگر اردلان گرفته است، امارتی بود در بطن حکومت صفوی. خاندان اردلان شیعی مذهب بوده و زبانی غیر از زبان امروزین سورانی ها داشتند.
حکومت صفوی نیز همچون سایر حکومتهای ترک منشا معتقد به ملوک الطوایفی یا به معنی امروزین فدرالیسم بودند. خاندان اردلان نیز که دایره حکومتش از شهر زور شروع شده بود همچون تمام حکومتهای محلی به تدریج دایره حکومتش را وسیعتر نموده شهر سینه( سنندج امروزین) را هم در برگرفت.
امارت اردلان به کمک دولتهای معظم ترک قاجاریه توانست به حکومت خود ادامه دهد تا اینکه در اواخر قاجاریه اردلانها حاکمیت امارت خود را از دست دادند.
جنگ جهانی اول یکی از بنیادی ترین جنگهایی بود که شالوده حکومتی بسیاری از دولتهای منطقه پس از این جنگ پایه ریزی شد.
مناطق کردنشین با هر زبان و مذهبی مورد توجه دول متخاصم اروپایی بود. دولت ایران در کنفرانس صلح پاریس طی نامه ای به کنفرانس درخواست تابعیت اکراد عثمانی را به خود کرد. روشنفکران ایرانی آن زمان نیز برای نیل به این مقصد سیاسی همگام با دستگاه دیپلماسی حرکت می کردند. آنان برای جذب اکراد در سیستم ایران تصمیم گرفتند ایالت کردستانی در ایران تاسیس کنند تا اکراد عراق هم متمایل به ایران شود.
برای اینکار به مستشرق روسیه به نام مینورسکی و رشید یاسمی ایرانی مبلغ خوبی دادند تا درباره تاریخ کرد و کردستان به نفع پهلوی ها کتاب نوشته آنها را به هخامنش و ماد متصل نمایند کمااینکه تاریخ نسطوری ها و سریانی های مسیحی به آشور باستان وصل کرده بودند.
با وقوع انقلاب مشروطیت و رواج سیستم جدید تقسیمات کشوری براساس ایالات و ولایات، ایران دارای چهار ایالت از جمله آذربایجان و ۲۲ ولایت بود. تا سال ۱۳۱۶ش ایالت غربی آذربایجان شامل استان فعلی آذربایجان غربی، سقز، بیجار و تا مناطق شمالی سنندج بود.
در تقسیمات کشوری سال ۱۳۱۶ استانها به شماره نامیده شدند.استان سوم تبریز و اردبیل، استان چهارم اورمیه و مناطق غربی، استان پنجم شامل همدان ۲ـ کرمانشاهان (کرمانشاه)۳ـ شاه‌آباد (اسلام‌آباد غرب) ۴ـ سنندج ۵ـ ملایر ۶ـ ایلام (به مرکزیت کرمانشاه).
در ساله ۱۳۳۷ ش، از درون استان پنجم و با انتزاع قروه و بیجار ترک نشین که اول جزو آذربایجان غربی بودند و سپس ملحق به همدان بودند استان کردستان به مرکزیت سنندج تشکیل شد.
امروز بیش از نیمی از استان کردستان ترکان بومی سنندج و شهرهای بیجار و قروه می باشند. بدین سبب بیش از هفتاد درصد اسامی جغرافیایی خاص استان تازه تاسیس و مسمی به کردستان ترکی است. لزوم درخواست احیای اسامی باستانی ترکی در ولایت اردلان( مسمی به کردستان در سال ۱۳۳۷ش) بیش از پیش احساس می گردد.
۲۹ فروردین ۱۴۰۴

https://t.me/melikzadeh

علل تمایل عشایر کرد به مراتع کوهستانهای غرب آذربایجان در دوره صفویه
دکتر توحید ملک زاده
https://t.me/melikzadeh
بدنبال شکل گیری حکومت صفویه با تم مذهبی در آذربایجان و شرق آناطولی (از دیاربکر گرفته تا قارص) و توسعه آن که با هم مرزی با اراضی عثمانی به انجام رسید، گروههای تورک هوادار صوفیان اردبیل دسته دسته اراضی خود را ترک و خود را به تبریز و اردبیل می رساندند. سلطان بایزید پسر سلطان محمدفاتح فاتح استانبول ارادت خاصی به اجاق اردبیل داشت و در برابر این تحولات سیاسی و اجتماعی چشم می پوشید.
رفتار سلطان عثمانی در فعل و انفعالات شرق عثمانی به هیچ وجه خوشایند مزاج یئنی چری ها و فرزندش سلیم نبود و بالاخره بایزید توسط سلیم خلع و سیاست نرم عثمانی به سیاست خشن سلطان سلیم تبدیل شد.
سلیم با گرفتن فتوایی از علمای عثمانی، افکار صفویان به سرکردگی «اردبیل اوغلو اسماعیل» را مصداق خروج از اسلام تعبیر کرده و به سرکوبی آنها پرداخت.
طرفداران صوفیان اگر شانسی داشتند مهاجرت می کردند و اگر بدشانس بودند کشته می شدند. در طی این سیاست مناطق شرق آناطولی، دیاربکر مرکز آق قویونلوها، شمال بین النهرین خالی از ترکان شده و جایشان به عشایر سنی مذهبی داده شد که ترکها آنها را با عنوان عمومی کرد می نامند. بسیاری از ترکان هم از بیم  جان هم مذهبشان و هم زبان و هویتشان را از دست دادند مانند افشارها که در آناطولی کردیزه شدند و یا زازاها که علوی مذهب باقی ماندند ولی کردیزه شدند.
مرزهای صفوی در آذربایجان هم مرز سرزمینهایی شد که سلطان سلیم به عنوان تیول به سرکردگان عشایر کرد داده بود. این عشایر نیز از همان دوران آغاز حکومت صفوی کارشان حمله به شهرهای مرزی غرب آذربایجان نظیر خوی، سلماس و اورمیه شده بود.
چندی نگذشت که پاره ای از این عشایر به کوهستانهای پر آب و علف آذربایجان رخنه کرده و زندگی در قلمرو صفویه شیعی اما غیر منظم را به زندگی در قلمرو سلطان عثمانی سنی و منظم ترجیح دادند.
آن موقع عثمانی ها دارای سیستم منظم و دقیق مالیات گیری بودند و صفویان بی بهره از این سیستم. لذا عشایر زندگی بدون آقا بالا سر قلمرو صفوی را ترجیح دادند.
مهاجرت عشایر به غرب آذربایجان شدت بیشتری یافت.
شهر و ولایت ساوجبلاغ به مکریان داده شد و آنها صاحب اراضی بیشماری در ذیل حمایت والی آذربایجان و شاه صفوی قرار گرفتند. دستجات عشایر از مناطق مختلف خاورمیانه و شمال بین النهرین به آذربایجان سرازیر شد و به معیشت شبانی خود پرداختند.
عشایر برادوست هم بدین منوال برای اثبات شاهدوستی خود گاهگاهی با عثمانیان در نبرد بودند. در یکی از این جنگها رئیس یکی از عشایر به نام امیر از ناحیه دست رخمی شد و دستش کلا قطع شد.
شاه عباس حامی طرفدارانش بود و در یک مرحله امارت اراضی وسیعی از آذربایجان را به وی داد. حتی برای دلجویی از وی و قدردانی از شاهسونی اش بجای دست قطع شده اش دستی از طلا ساخته به وی فرستاده وی را ملقب به لقب خانی کرد و شد امیرخان. ولی چه فایده؟ شاه عباس گول وی را خورد...
امیرخان که مردم آذربایجان وی را امیرخان چلاق می نامیدند با استعانت از کمکهای سالیانه و حمایتهای شاه عباس در قلعه دیم دیم اورمیه شورش کرد.
شاه عباس اوایل اعتنایی به شورش وی نمی کرد ولی حملات وی به اورمیه جدی تر می شد تا اینکه در طی چند نوبت وی سرکوب شد و برای تامین امنیت پایدار اورمیه تدابیری اندیشید و غرب آذربایجان آرام گردید.
گرچه تاخت و تاز  عشایر هر سال انجام می گرفت ولی تهاجمات عشایر حرکتی مذبوحانه و منفعل تلقی می شد و تا شورش شیخ عبیدالله تحرک گسترده ای از اکراد دیده نشد.
https://t.me/melikzadeh
۲۶ فروردین ۱۴۰۴

اولتیماتوم روسیه و انگلیس به ایران در سال ۱۲۹۰ شمسی و تبعات آن
https://t.me/melikzadeh
دکتر توحید ملک زاده
با توافق روسیه و انگلیس در سال ۱۹۰۵ ایران به دو منطقه نفوذ روسیه و انگلیس تقسیم شد. دو سال بعد جریان مشروطه خواهی در ایران شروع شد و سال ۱۹۰۸ محمدعلیشاه با توافق دولتین از سلطنت برکنار و دوباره با توافق دولتین ایران نو با ساختاری جدید و براساس تعریف جدید یک ملت، یک شاه و یک زبان( فارسی) تشکیل شد. احمدشاه که کودکی بیش نبود به تخت شاهی نشست و چون کودک بود به ترتیب عضدالملک و سپس ناصرالملک قره گوزلو که تحصیل کرده انگلیس بود نایب السلطنه شدند.
دولت جدید از مجلس دوم مشروطیت رای اعتماد گرفت و برای ساماندهی امور مالی ایران مورگان شوستر آمریکایی را بکار گرفت. بیم از نفوذ آمریکا که به تدریج در سیاست جهانی جای پایی برای خود ایجاد می کرد سبب شد تا دولتین روسیه و انگلیس برای اخراج مورگان شوستر به دولت ایران اولتیماتوم بدهند. مجلس فورا اولتیماتوم روسیه را رد کرد و دولت واقع بین که قدرت روسیه را می دانست اولتیماتوم را قبول کرد و مجلس را منحل نمود. ولی روسیه به آذربایجان و گیلان حمله کرد.
مقاومت سه روزه اهالی تبریز در برابر قشون روسیه با شکست مواجه شده و مجاهدین از تبریز پراکنده شدند. عده ای از طریق سلماس به عثمانی و جمعی نیز مخفیانه به تهران مهاجرت کردند. ستارخان و باقرخان نیز مجبورا به تهران مهاجرت کردند. صمدخان شجاع الدوله از خوانین مراغه با فشار روسیه والی آذربایجان شده دمار از مجاهدین مشروطه درآورد. وی طرفدار نظام حکومتی قدیم قاجار و شخص محمدعلیشاه بود بنابراین با حکومت اصفهانی ها، بختیاری ها و تنکابنی ها مخالف بود.
محمدامین رسول زاده مدیر روزنامه « ایران نو» و سیدحسن تقی زاده وکیل مردم تبریز و از بزرگان حزب دموکرات از تهران تبعید و به استانبول رفتند. این دو یار غار باکویی و تبریزی سرنوشت متفاوتی پیدا کردند. رسول زاده در استانبول گرایش ترکی پیدا کرده و از موسسین اصلی جمهوری آذربایجان در سال ۱۹۱۸ گردید. تقی زاده نیز به آلمان رفته گرایشات آریانیزمی پیدا کرده در نشریه کاوه ( شخصیتی شاهنامه ای) کار کرده و در دوران رضاخان رئیس مجلس سنای ایران شد.
آذربایجان درجنگ جهانی اول محل نبرد قشون روسیه و عثمانی شد. با جنگ بزرگ دیلمان( سلماس) در اردیبهشت ۱۲۹۴ش/۱۹۱۵ کلا تحت اشغال روسیه قرار گرفت.
آذربایجان تا اواخر سال ۱۹۱۷ تحت اشغال روسیه بود و با وقوع انقلاب بلشویکی و تبلیغات صلح گرایانه لنین، قشون روسیه به مملکتشان برگشت. برگشت قشون روسیه سرآغاز فجایع جیلولوق در غرب آذربایجان بود.
پایان جنگ جهانی اول سرآغاز نابودی امپراطوری ها و تشکیل دولت های ملی بسیاری در آسیای غربی شد. طی این پوست اندازی، دولت عثمانی به جمهوری ترکیه و شاهنشاهی ایران قاجاری بدون تبدیل نظام سیاسی و البته تبدیل نظام فرهنگی به شاهنشاهی ایران پهلوی تبدیل شد. در این تبدیلات فرهنگی، مهاجران ایرانی به آلمان، مستشرقین آلمانی، انگلیسی و فرانسوی نقش محوری داشتند.
۲۳ فروردین ۱۴۰۴
https://t.me/melikzadeh

در حاشیه نامه ۸۰۰ به اصطلاح روشنفکر ضدترک به ظاهر وطنپرست
دکتر توحید ملک زاده     
    https://t.me/melikzadeh
اولین وزیر محمدشاه قاجار معلم وی به نام حاجی میرزا آقاسی بود که اصالتی ایروانی داشته و از ترکان بایات بود.                                   

یکروز محمدشاه قاجار از وی پرسید اگر اهالی فارس یاغی شوند چه باید کرد؟ وی در جواب اظهار داشت با دلاوران آذربایجان سرکوب خواهند شد. شاه مساله طغیان مردم سایر ایالات و ولایات را مطرح ساخت و همان جواب را شنید تا بالاخره پرسید اگر خود آذربایجانیها یاغی شوند چه باید کرد؟ حاجی گفت: مردم آذربایجان شاهسونند و هیچگاه علیه دولت عصیان نخواهند کرد. شاه گفت فرض محال که محال نیست. حاجی عرض کرد در آن صورت کار و زار و روزگار ما تیره و تار خواهد شد.                                                         ( روزنامه حبل المتین، چاپ کلکته، شماره 25 سال 16 ص: 19. به نقل از زندگی حاج میرزا آقاسی، حسین سعادت نوری، ص: 305)
صبر آذربایجان از اقدامات مجرمانه بعضی روشنفکرنمایان حدی دارد. کما اینکه در دوم فروردین زیاده خواهان را در جایشان نشاندند.
۲۰ فروردین ۱۴۰۴
https://t.me/melikzadeh

اهداف شیخ محمدخیابانی در تبدیل نام ایالت آذربایجان به « آزادیستان »
به مناسبت ۱۰۵ مین سالگرد قیام خیابانی
دکتر توحید ملک زاده
https://t.me/melikzadeh
به کرات مشاهده می گردد بسیاری از مردم شرطهای زمان وقوع وقایع تاریخی را با شرایط امروزین یکی دانسته و داوری های نادرستی در آن رابطه می کنند. حال اینکه یک مورخ و تحلیل گر تاریخ بایستی هم قاضی باشد و هم وکیل مدافع. به عبارت دیگر شرایط وقوع حوادث را در نظر داشته باشد. قیام خیابانی نیز همین سرنوشت را دارد. بنابراین قبل از بررسی قیام خیابانی اشاره ای داشته باشیم به اوضاع آن زمان.
در قرائت از مشروطیت دو وجه وجود داشت. وجه آذربایجانی و غیر آذربایجانی. وجه آذربایجانی بیشتر اساس سوسیال دموکراسی داشت و تصادفی نیست که اکثر سوسیال دموکراتهای مشروطه خواه که در حزب دموکرات نمود یافته بود آذربایجانی بودند. سران این حزب هم ترکان آذربایجانی بودند از سیدحسن تقی زاده و حیدرخان عمواوغلی گرفته تا شیخ محمدخیابانی و رسول زاده تبعه روسیه. در بعد کلان، اصول دموکراسی مد نظر این افراد بود و تشکیل یک ایران قوی و متمرکز با یک ملت و یک تاریخ و بعدا با یک شاه. در همان سالهای اولیه تشکیل حزب دموکرات تاکید بر اصول دموکراسی و سوسیال بر دیگر وجوه می چربید. رسول زاده نیز در سال 1289 ش روزنامه « ایران نو » را پایه گذاری نمود و علاوه بر تلاش برای آموزش مفاهیم سوسیال دموکراسی، اصول روزنامه نگاری نوین که بر مبنای تحلیل مطالب و اخبار بود را نیز به ایرانیان آموزش داد. بنابراین منبع فکری و تغذیه رسول زاده، خیابانی، حیدرخان عمواوغلی و خیابانی یکی بود. پس از قبول اولتیماتوم روسیه توسط مجلس، خیابانی موقتا از سیاست کناره گیری کرده برای تجارت به تفلیس و باکو رفت، تقی زاده، رسول زاده  و حیدرخان عمواوغلی نیز به استانبول رفتند. در این ایام بود که چهار نفر با یک مسلک به چهار انسان متفاوت تبدیل شدند. رسول زاده به سوسیال دموکراسی ملغمه ای از وطن آذربایجانی با هویت ترکی اضافه نموده و پس از فروپاشی تزار به باکو برگشته از بانیان جمهوری آذربایجان در سال 1297 ش/1918م شد. سیدحسن تقی زاده به دعوت آلمانی ها به برلن رفت و مجله کاوه که ملغمه ای از تاریخ باستانی ایران و زرتشتیزم بود را انتشار داد و در تشکیل ایران رضاخانی با تم فارسی و در لفافه ایران نقش اساسی بازی کرد. حیدرخان عمواوغلی کمونیست دو آتشه شده با لنین رفیق شد و در نهضت جنگل وزیر خارجه گردید و در ارتش عثمانی از جمله افسران گردید. خیابانی نیز به  تبریز بازگشت و بدون هیچ ملی گرایی فارسی و یا ترکی صرفا براساس وطن آذربایجانی و برای احیای قرائت آذربایجانی مشروطیت در ایران قیام نمود. چرا احیای قرائت آذربایجانی مشروطیت؟ برای اینکه علیرغم تلاش فوق العاده آذربایجانی ها در اجرای اصول مشروطیت، قرائت سوسیال دموکراسی آذربایجانی از مشروطیت کنار گذاشته شده بود و سران ایل بختیاری و مرکزی ایران زمام امور را بدست گرفته بودند. هم و غم خیابانی در آن ایام تلاشی ناکام برای احیای تفکرات مشروطه خواهان آذربایجانی در کل ایران بود. وی می پنداشت آذربایجان گل سرسبد ایالات ایران است و ولیعهدنشین و بخاطر این موقعیت ممتاز می تواند نقش اساسی در ارتقا اصول دموکراسی ایرانی ایفا کند. چرا در مانیفست شیخ محمدخیابانی در قیامش تورکچولوک دیده نمی شود؟ نگرش خیابانی به موضوع وطن چه بود؟ ارتباط خیابانی و رسول زاده چگونه بود؟ موضع خیابانی به تشکیل جمهوری آذربایجان چه بود؟ عکس العمل رسول زاده، حیدرخان و تقی زاده به مناقشات خیابانی با دولت مرکزی چه بود؟ روابط خیابانی و دولت مرکزی بر چه منوال بود؟ سوالاتی است که اگر دوستان خواستند می تواند موضوع مقالات جالبی باشد. من هم طبق معمول می توانم کمک نمایم.https://t.me/melikzadeh
۱۶ فروردین ۱۴۰۴

اطلاعیه همکاری
https://t.me/melikzadeh
برای بررسی موسیقی قدیم آذربایجان و تحقیق کتب صفی الدین ارموی به متخصص تئوری موسیقی قدیم و جدید نیاز است. علاقمندان ترجیحا ساکن اورمیه لطفا با پی وی اینجانب تماس بگیرند. با تشکر
دکتر توحید ملک زاده
https://t.me/melikzadeh

در حاشیه اعلان روز تولد زرتشت در تقویم فرهنگی جمهوری اسلامی ایران
دکتر توحید ملک زاده
https://t.me/melikzadeh
شورای انقلاب فرهنگی - عالیترین نهاد تصمیم گیری فرهنگی جمهوری اسلامی- روز ۶ فروردین را به عنوان روز تولد زرتشت در تقویم فرهنگی جمهوری اسلامی ایران ثبت کرد. جدای از تبعات این قبیل اقدامات سطحی و به اصطلاح آبکی در تقویم فرهنگی یک کشور چگونگی تثبیت روز تولد یک  مولود چندین هزار سال قبل بسیار تعجب آور است. چرا که حداقل در سه مورد وجود ، زمان تولد و مکان تولد زرتشت اختلاف نظرهای اساسی وجود دارد:
1-  وجود زرتشت: جمعی از دانشمندان زرتشت را موجودی اسطوره ای و غیر حقیقی می دانند و بعضی ها وی را کاهنی می دانند که در قبایل بدوی می زیسته. هرتسفلد، هنینگ، نیبرگ، دارمستتر، دیاکونوف و دیگران درباره وی اظهار نظرهایی کرده اند که با هم اختلافات اساسی دارد.
2-  زمان زرتشت: منابع مختلف وجود زرتشت را از 6000 سال قبل میلاد تا سده ششم ق. میلاد می دانند. بعضی ها هم این تاریخ را به طرز معماگونه بیان کرده اند: دوپرون: 12-589 ق.م، جکسن 583-660ق.م، بعضی ها 5/2 سده قبل از اسکندر، 660 ق.م . غیره
3-  مکان تولد: نیز از مبهمیات این شخص می باشد از حوالی دریاچه اورمیه، شیز و موغان و سبلان گرفته تا ری و بلخ در شرق و سپس مناطقی در غرب.
به نظر می رسد اعلام دقیق تاریخ تولد زرتشت – اگر شخصی خیالی تصور نشود- و ثبت آن به صورت رسمی در تقویم فرهنگی, خبر از فعل و انفعالاتی می دهد که چندین سال است با نام کوروش گره خورده و آن هم ختم به نظریه خطرناک ایرانشهری(بخوانید ویرانشهری) می شود. نفوذ و پیشرفت نرم طرفداران و مجریان نظریه ویرانگر نظریه برانداز ایرانشهری در سیستم دینی ایران قابل تامل، مطالعه و بررسی می باشد. فعالیتهای سخت و هماهنگی موفق آمیز این فرقه ضاله با عشایر برای کسب کرسی های مجلس استان آذربایجان غربی و تلاش برای تغییر بافت فرهنگی تاریخی غرب آذربایجان زنگ خطری برای هویت ملی- دینی آذربایجان می باشد.
۵ فروردین ۱۴۰۴
https://t.me/melikzadeh

اول فروردین سال ۱۳۱۴:سالروز بخشنامه رضاشاه برای استفاده از کلمه ایران به جای پرس در زبانهای اروپایی
دکتر توحید ملک زاده
https://t.me/melikzadeh
در دوران سلطنت رضاشاه که بحث رجعت به ایران باستان و تاکید بر ایران پیش از اسلام قوت گرفته بود، حلقه‌ای از روشنفکران باستان‌گرا مانند سعید نفیسی، محمدعلی فروغی و سیدحسن تقی‌زاده در حکومت پهلوی اول با حمایت مستقیم رضاشاه گردهم آمدند که به منظور احیای به اصطلاح دوران هخامنشی و ساسانی اقداماتی را انجام دادند. سعید نفیسی از مشاوران نزدیک رضاشاه به وی پیشنهاد کرد نام کشور رسما به «ایران» تغییر یابد. براساس بخشنامه دی‌ماه 1313 در تمام مکاتبات نام پرس به ایران تبدیل شده و این بخشنامه از اول فروردین 1314 اجرا شد (فلاح زاده ، سیدحسین. (1390). رضا‌خان و توسعه ایران، ناشر: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، ص: 189)
برخی سیاستمداران هم تغییر نام پرشیا به ایران را خیانت می¬خواندند (نورائی، م.؛ احمدوند، ز. (1389)، روابط ایران و ترکیه در دوره پهلوی اول، ناشر: انتشارات کنکاش، تهران). این درخواست با سؤال و ابهامات زیادی روبرو شد تا جایی که با ورود این کلمه به مکاتبات و رسانه ها عده ای که هنوز با کلمه خارجی Iran آشنا نشده بودند فکر کردند این هم نام سرزمین جدیدی است که همزمان با استقلال یافتن کشورهای جدیدی مانند عراق و سوریه و اردن در خاورمیانه بعد از فروپاشی امپراتوری عثمانی و یا دیگر کشورهای جدید شمال آفریقا به صحنه گیتی آمده است. خیلی ها هم نمی فهمیدند که چه اصراری است که خارجی ها باید نام پرس و پرشیا را که ریشه ای چندهزار ساله از زمان کاربرد آن در منابع یونانی و رومی و اروپایی داشته است با کلمه ای نامأنوس برای آنها،هر چقدر هم صحیح باشد، جایگزین سازند.
بلوشر آلمانی درباره انتخاب کلمه «ایران» بجای پرشیا در زمان رضاخان چنین توضیح می دهد:«چیزی پس از این کنگره (یعنی کنگره فردوسی) دولت ایران به اطلاع سفارتخانه های دولتهای خارجی مقیم تهران رساند که علاقمند است در آینده لفظ ایران در زبانهای خارجی جای پرس، پرشیا و پرزین را بگیرد و در این مورد با توسل به علل تاریخی، قومشناسی و جغرافیایی دلائلی ارائه کرد وقتی علت این دگرگونی را جویا شدم به من گفته شد که پرس مشتق از فارس است که ایالتی است در جنوب کشور و در نتیجه مشخص تنها یک قسمت این کشور است. کشور بصورت کامل و یکجا ایران نام دارد. من از گفتن این ایراد خودداری نتوانستم بکنم که فرانسوی ها به ما «آلمانی» می گویند و این آلمانیها نیز همچنین فقط یک قبیله از قبایل بسیار مملکت ما بوده اند. بعدها دریافتم که سفارت ایران در برلین در این قضیه دخالت داشته است و در دولت ایران نیز این استدلال دست بالا را احراز کرده که در زمانی که ملتهای بیگانه به اصل و تبار آریایی خود مباهات می کنند چه بهتر که ایران نیز اینرا به نحوی به رخ بکشد که موطن اصلی نژاد آریایی است» ص313 . سفرنامه بلوشر
گفتنی است کتاب سفرنامه بلوشر به نوشته ویپرت فون بلوشر و به ترجمه کیکاووس جهانداری است. سفرنامه بلوشر یادگار و خاطره های ویپرت بلوشر کارگزار آلمانى داخل ایران می باشد که رویدادها و اتفاقات سى سال از تاریخ ایران برگرفته از کشته شدن ناصرالدین شاه قاجار تا بر سر کار آمدن رضاشاه را درج نموده است. 
۳ فروردین ۱۴۰۴
https://t.me/melikzadeh

آذربایجان تورپاغیندان پای اولماز
خاک پاک اورمیه با تاریخ پرافتخارش هزاران سال زادگاه تمدنهای چند هزار ساله ایست که امروزه در فرهنگ، هنر و ادبیات ترکی آذربایجان متجلی است. اورمیه مهد دلیران و سردارانی است که در طی تاریخ هر زمان  حملات اشرار و غارتگرانی همچون شیخ عبیدالله، سیمیتقو و گروهکهای تروریستی که از کوههای غرب آذربایجان سرازیر می شدند را دفع می کردند.
متاسفانه در روزهای اخیر شاهد حوادث تلخ و نگران کننده ای بودیم که هویت ملی و دینی اهالی اورمیه را هدف قرار داده بود.
هیئت مدیره، نویسندگان، محققین و اعضای انجمن دوستداران تاریخ آذربایجان هم ضمن محکومیت این اقدامات مخل امنیت عمومی شهر و همچنین اقدامات هدفمند افرادی خاص که با لباسهای مخصوص تروریستهای قندیل به ظاهر به پای کوبی پرداخته بودند و در باطن قصد تصرف شهر را دارند، همگام با اقشار مردم اورمیه جهت صیانت از هویت ملی- دینی اورمیه، در عزاداری شهادت امیرالمومنین علی(ع) در روز شنبه دوم فروردین ۱۴۰۴ ساعت ۹:۳۰ خیابان امام شرکت خواهند کرد.
از کلیه همشهریان متعهد به تاریخ و فرهنگ آذربایجان برای حضور در این مراسم  دعوت می گردد. هیئت مدیره انجمن ، اول فروردین ۱۴۰۴
لینک ورود به گروه انجمن تاریخ

https://t.me/+9bVdNL4XGztjNWU0

شماره 6 ( زمستان 1403) مجله بین المللی و اینترنتی « مطالعات تاریخ آذربایجان و ترک» منتشر شد.
صاحب امتیاز و سردبیر: دکتر توحید ملک زاده
محل انتشار: اورمیه
گستره: بین المللی با مجوز وزارت ارشاد
زبان: ترکی، انگلیسی و فارسی
آدرس: www.azerturkhistory.ir
1- حیدر سعیدی: مونوگرافی روستا ی شکر یازی از محال کوره سینلی سلماس
2- شهرام پناهی خیاوی: جلوه‌های عرفانی تصوف در رهبری معنوی شاه اسماعیل
3- بهرام اسدی: کلید نام ها ی جغرافیایی ما واژه « وان » و ترکیبات ساخته شده از آن
4- نائله عسکر: مبارزه ملی و شرق آناتولی تشکیل دولت جنوب غرب قفقاز
5- محمدحسن پدرام: تغییر نام واحدهای جغرافیایی آذربایجان، از سال 1316 تا 1385
6- عزت الله ذکی: ویژگی های رهبری طغرل بیگ
7- علی بابازاده ایگدیر: چوب فدرالیسم و تکاپوی غوغاسالاران
8- سولماز رستم اووا توحیدی: سفارت جمهوری آذربایجان در تهران: جنبه های ناپیدای روابط ایران و آذربایجان در دیپلماسی آذربا یجان( 1920-1918)
9- علعسگر سیابلی: یادداشتهایی درباره تاریخ قومی ایران و آذربایجان
10- علی فرهادوف: روحانیت آذربایجان در دوره مشروطه
11- توحید ملک زاده: چهارده نقاشی از قلاع اطراف اورمیه دوران ناصرالدین شاه ( 1305 ق) اثر ابوالحسن نقاش باشی اورموی
https://t.me/melikzadeh

در حاشیه تلاش عشایر برای مقابله با ترکی در اورمیه
دکتر توحید ملک زاده
https://t.me/melikzadeh
« ترکی در اینجا( اورمیه) زبان بین المللی است. این زبان را هر کسی می داند. ارمنی، کرد، روس، فرانسوی ، انگلیسی، فارسی، آسوری و آلمانی همه به ترکی تکلم می کنند. می توانم با این همه افراد مختلف الجنس صحبت کنم. ترکم و از این جهت احساس خوشبختی می کنم.»( رسول زاده، محمد امین، گزارشهایی از انقلاب مشروطیت ایران، ترجمه: رحیم رئیس نیا، انتشارات شیرازه، چاپ اول تهران، 1377، ص: 219) این نوشته یکی از صدها سند از نویسندگان، محققین و مسافران اورمیه می باشد که بر عمومی بودن زبان ترکی تمام افراد در اورمیه چه قبلا و چه حال تاکید می کند.
زبان ترکی، زبان بازار و اقتصاد، مسجد و حسینیه، فرهنگ ، هنر و ادب اهالی اورمیه و غرب آذربایجان از ادیان، مذاهب و طوایف مختلف بوده و زبان گویای مردم یعنی عاشیقها اعم از ترک و غیر ترک از هر دین و مذهبی به زبان ترکی – زبان رایج و همه گیر آذربایجان- ایفای نقش کرده اند. عاشیق قول هارطون از مسیحیان ارمنی، عاشیق یوسوف اوهانس از مسیحیان سریانی( آشوری) و دهها عاشق دیگر نه تنها بر زبان ترکی شعر سروده و در مقام عاشقی رسالت خود را انجام داده اند بل بر مبنای عرفان اسلامی نیز پای نهاده و حتی بر شهدای کربلا و ظلم یزیدیان نیز پرداخته اند.
ادبای اینجا صدها سال به زبان ترکی سروده و نوشته اند و تاریخ و فولکلور اورمیه با زبان ترکی ساخته و پرداخته شده است. اورمیه زادگاه داستان اصلی کرم، روایتهایی از داستان محتشم کوراوغلو، زادگاه بورلا خاتون دده قورقود شاهکار ترکان بوده و امروزه می بینیم افرادی علیرغم دانستن زبان ترکی ناجوانمردانه ( این موسیقی الهی – ترکی- ) را ملعبه دستورات آن طرف مرز قرار داده و بی محابا بر آن می کوبند و به مدد اینترنت و فضای مجازی با هیاهو و جنجال رسانه ای سعی در قالب کردن خود در عرصه فرهنگ و ادب اورمیه و غرب آذربایجان را دارند.
چه خوب است سنت آذربایجانی ها را  که با خدای خود به عربی سخن می گویند و با دوستان دور به فارسی و با همسایگان و خویشاوندان و همشهریان به ترکی. در کلاسهای درس آذربایجان چه مدرسه چه دانشگاه، هر روز شاهدیم اگر کسی ترکی متوجه نشود و با اشاره اینکه « استاد من ترکی نمی دانم اگر ممکنه فارسی بگید» استاد متبسمانه به فارسی ادامه تدریس می نماید. در مراسمات رسمی اداری هم همیشه این سوال پرسیده می شود و مجری و یا سخنران با گشاده رویی به زبانی صحبت می کند که همگان مفهوم شوند. چندسال قبل نیز شخصی از عشایر که به مدد سیستم آموزشی در اورمیه وارد سیستم بوروکراسی اورمیه شده بود، تلاشهایی ناشیانه بر ضد زبان ترکی انجام داد ولی چند ساعت نگذشته مجبور می شود برای جلوگیری از تبعات خشن اقداماتش -که در اورمیه هیچ محلی از اعراب ندارد –برای تطهیر خود عنوان کند چهار عروس خانواده من آذری ( شما بخوانید ترک) است. تا بیش از این باعث آزرده خاطرشدن نجیب ترین مردمان- اهالی اورمیه- نشود. امروز هم این افراد دردشان شده فقط صحبت نکردن به ترکی آنهم در کجا، در پایتخت فرهنگ آذربایجان: اورمیه.
با این اوضاع، عده ای با جنجال، دوباره همین راه بی نتیجه را می روند و در پوششهای مختلف و با شوومنی رسانه ای علیرغم دانستن و تکلم روان به زبان ترکی، بر این نعمت خدادادی – دانستن زبان ترکی- پشت پا زده و به بهانه امنیت ملی و با پیش کشیدن زبان رسمی و اخیرا زبان روستا و یا عشیره ی خود مقابل زبان فاخر ترکی، سعی مذبوحانه در رودرو قراردادن آذربایجان، این جغرافیای دینامیک اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و اهالی ترک آن با حکومت مرکزی هستند؟ اصولا آیا اقلیتی در دنیا سراغ دارید که با خشونت و تلاش برای فرافکنی و ایجاد ناامنی به سرمنزل مقصود برسد؟ آیا متوجه نیستید این تلاشهای ناشیانه تان برای ایجاد فضای دوقطبی، برعلیه مناقع شهرمان می باشد؟
به هر تقدیر چهارسال در کسوت نمایندگی برای شما فرصتی داده شده برای اثبات برادریتان ( که البته شک دارم و کار شما خواهد شد در راستای یارگیری و چپاندن عشایر به سیستم بوروکراسی اورمیه و تحریکات قومی و خلاف امنیت ملی) ولی دلیلی نیست که ساختار فرهنگی اورمیه را با فراخوانهای کذایی که خودتان هم به این مراسمات اعتقادی هم ندارید، به هم بزنید.
امیدوارم این افراد در گذار از سیستم عشیره ای به شهرنشینی با حفظ آرامش، متانت خود را از دست ندهند و با همکاری با ساکنان اورمیه، فرهنگ عمومی اورمیه را بیاموزند چون دنیا همین یکروز نیست و قرار است شماها سالیان سال با فرهنگ ترکی در « دارالنشاط اورمیه » زندگی کرده و از مواهب فرهنگی، تاریخی و اقتصادی این منطقه از آذربایجان  استفاده کنید..۲۷ اسفند ۱۴۰۳
https://t.me/melikzadeh

به یاد پیرفرزانه دده کاتیب قولونجو
دکتر توحید ملک زاده دیلمقانی
https://t.me/melikzadeh
غرب آذربایجان در طی تاریخ زادگاه پیران فرزانه ای شده که نه تنها در حوزه جغرافیایی خود بلکه در کشورهای منطقه نیز نام آور شده اند. اگر روزی اورمیه صفی الدین اورموی، حسام الدین چلبی و بقولی نسیمی داشت در عصر حاضر نیز پیری فرزانه داشت به نام « دده کاتیب ».
حاج عبدالرحمن طیار متخلص به دده کاتیب به سال 1304 در روستای قولنجی (قولونجو) واقع در غرب دریاچه اورمیه- محال انزل، چشم به جهان گشود. دوران کودکی وی مصادف با نقل خاطرات دست اول زنان و مردان قومش از فجایع جیلولوق و اشرار سیمیتقو و دیگران بود. دربدری های این جماعت مظلوم که در کوران ستیزهای مذهبی – قومی منطقه آواره شده بودند هنوز هم نقل مجالس است. کوچ جمعی از این روستا به عثمانی آن زمان آنهم فقط بخاطر تفاوت مذهبی از عموم ترکان آذربایجان داستانی است بسیار اندوهناک و شایسته بررسی کامل. آنهایی که در روستا ماندند چندین سال دم فروبستند و سکونت در وطن و مولدشان را به بسیاری چیزها ترجیح دادند. سردی روایط اجتماعی و فرهنگی این منطقه با دیگر اهالی غرب آذربایجان ادامه داشت تا حلقه وصلی پیداشد به نام حاج عبدالرحمن طیار. در 25 سالگی- سال1329- شعر گفتن را آغاز و طولی نکشید که شهرت او نه تنها برای مردم آذربایجان بلکه بسیاری از تورکهای جهان شناخته و به عنوان منبع مهمی برای ادبیات و فرهنگ و تاریخ مردم تورک ومسائل دین و شریعت ، مورد احترام مردم ،عالمان ، بزرگان و ادبا ی آذربایجان قرار گرفت.
تخلص اولیه وی کاتیب بود و پس از چندی از طرف مردم لقب دده هم گرفت و به دده کاتیب مشهور شد و وی نیز این تخلص را در اشعارش بکار برد. دهه 70 رونسانس فرهنگی ترکان آذربایجان شروع شد و دده کاتیب نیز به ایفای رسالت پرداخت. اشعار وی نه تنها توسط عاشیقهای آذربایجان خوانده شد بلکه دانشجویان، ادبای سرشناس و اساتید دانشگاه نیز به مرور اشعار وی پرداختند. اشعار وی در سبک فکری تصوف  آذربایجان در امتداد اشعار سالماسلی قول هارطون، عاشیق میکاییل، دوللو مصطفی و بالولو میسکین می باشد. امروزه در محافل اورمیه، کم عاشقی است که اشعاری عرفانی از وی را در مجلسی نخواند و یادی از وی نکند. وی توانست با ابتکارش، ترکان حنفی مذهب آذربایجان را دوباره به دریای بزرگ ترکان آذربایجان رهنمون شود و خزینه ای بر خزاین فرهنگی آذربایجان بیفزاید. تعداداندکی از اشعار مکتوب 36 هزار بیتی وی در قالب چهار کتاب چاپ شده است. علیرغم دانستن زبانهای فارسی و عربی اکثر اشعار وی به ترکی آذربایجانی و کمی هم به ترکی استانبولی می باشد. شاید تصادفی نباشد تا روز وفات وی با دوم اسفند یعنی روز زبان مادری قرین شود تا دوم اسفند، همواره به یاد دو موضوع کاملا مترادف دده کاتیب و روز زبان مادری باشیم. وی در دوم اسفند 1387 در سن هشتاد و دو سالگی درگذشت و در روستایش قولونجو در مزاری که « کاتبیه » نامیده شد دفن گردید.
اولاد ایشان و در راس آنان مرحوم فارص طیار نیز طبع شعری داشتند و چند سال قبل کتاب شعر ایشان توسط انتشارات اولکر چاپ گردید. دیگر فرزندانش از جمله آقای مهندس فواد طیار نیز صاحب نظر در امور فرهنگی آذربایجان می باشند. امید است اهالی فرهنگ آذربایجان خصوصا فرزندانشان بتوانند بزودی اشعار وی را مرتب کرده و به چاپ برسانند. https://t.me/melikzadeh
۲۴ اسفند ۱۴۰۳

قروه شهری ترک نشین و در عین حال مغفول برای ترکان:
نگاهی به کتاب « میراث فرهنگی شهر من قروه» خانم غزال اللهیاری
دکتر توحید ملک زاده
https://t.me/melikzadeh
شهر تاریخی قروه به عنوان یکی از شهرهای استراتژیک فرهنگی ترک نشین جنوب آذربایجان تاریخی است که تاریخا در محدوده سیاسی همدان قرار گرفته بود و در سال 1337 از همدان منفک و همراه با شهرهای دیگری از آذربایجان وارد استان تازه تاسیس کردستان گردید. فرهنگ عمومی و فولکلور قروه همراه با شهرهای بیجار، سونقور و غیره همراه با شهرهای شمالی همدان جزئی لاینفک از فرهنگ عمومی ترکان آذربایجان می باشد. مردم فرهنگی قروه در حفظ میراث فرهنگی و آداب و سننشان به خوبی تلاش کرده اند که ماحصل این اقدامات در کتاب « میراث فرهنگی شهر من قروه» خانم غزال الله¬یاری از اهالی فرهنگدوست این شهر متجلی شده است. در این کتاب به تاریخ و گرامر زبان ترکی و شیوه قروه¬ای به خوبی پرداخته شده که می تواند برای زبانشناسان و پژوهشگران زبان منبع خوبی برای مطالعه باشد. خانم الهیاری با استفاده از خاطرات مردم قروه و همچنین ساختار لهجه ای این شیوه معتقد است که ترکان قدیمی قروه با ترکان قشقایی که در اواخر زندیه به منطقه مهاجرت کرده اند ساکنان اصلی این منطقه می باشند.
نویسنده در فصل دوم گوشه هایی از فولکلور قروه را به زبان ترکی ارائه نموده که بسیار باارزش می باشد. در فصل سوم جاذبه های دیدنی و آثار باستانی شهر، دین و مذهب ، اعیاد و جشنها، موسیقی و رقص چوبو به تفصیل تشریح گردیده است.
علیرغم عدم تدوین این کتاب براساس اصول مونوگرافی ولی می توان این کتاب را یک مونوگرافی برای شهر قروه تلقی کرد که برای تجربه اول نویسنده قابل قبول می باشد. امیدوارم نویسنده کتاب بتواند در آینده جزئیاتی دیگر از مونوگرافی شهر قروه ارائه نماید. حمایت از فرهنگ اصیل، نویسندگان و شاعران ترکان در جای جای ایران بایستی از اهم کارهای فعالین فرهنگی آذربایجان باشد.
۲۴ اسفند ۱۴۰۳
https://t.me/melikzadeh

مساعدت علمی به تحقیقات آذربایجان شناسی   
  دکتر توحید ملک زاده   
                https://t.me/melikzadeh                     

هموطنان گرامی
با توجه به نبود انستیتو و آکادمی مربوط به تحقیقات تورکولوژی ، تاریخ، فرهنگ، فولکلور و ادب آذربایجان در کشور و براساس درخواستهای همشهریان  و جوانان محقق برای کسب مشاوره و راهنمایی در این باب، از کلیه علاقمندان و جوانان علاقمند برای تحقیقات تاریخی، فرهنگی ، فولکلور و ترجمه درخواست می گردد اعلام آمادگی خود را به پی وی اینجانب ارسال نمایند تا استاد راهنمای مربوطه جهت بررسی تحقیقات علمی معرفی گردد ... ضمنا دوستانی که قبلا عنوان پروژه انتخاب کرده و کار انجام داده اند لطفا با اینجانب در ارتباط باشند...دکتر توحید ملک زاده                               https://t.me/melikzadeh

🌺 شماره ۲۰ مجله آیدین گله جک منتشر شد

⚡️آیدین گله جک ۲۰ - جی ساییسی یایینلاندی

💥 مجله را می توانید از دکه های روزنامه فروشی و کتاب فروشیها تهیه نمایید.
💥 فایل الکترونیکی نشریه را می توانید از فیدیبو تهیه نمایید.
💥 آبونه شدن راحت ترین راه دسترسی به نشریه است.


✳️ شامل مقالات مختلف در زمینه تاریخ, جامعه, ادبیات و هنر

@aydingalacak

🌲 مجله فرهنگی - اجتماعی "آیدین گله جک"

یئنی آیدین گلجک سایی سی منیم سرمقاله م له یایینلاندی.

💥 در شماره ۲۰ نشریه می خوانید

🌺🌺 آیدین گله جک ۲۰ - جی ساییسیندا اوخویورسونوز



شماره ۲۰ فصلنامه "آیدین گله جک" منتشر شد

@aydingalacak

🌲 مجله فرهنگی - اجتماعی "آیدین گله جک"

نوروز جشنی فراگیر با منشا سومری
   دکتر توحید ملک زاده              https://t.me/melikzadeh
   امروزه بسياري از اعياد مانند عيد سال نو و
مراسم هايي كه در ميان تركان و ساير اقوام منطقه  و آسیا ديده مي شود يادگاري از سومريان پروتو تورك (  ترکان باستان)  مي باشد که تا امروز به یادگار مانده است . به عقيده دكتر مهرداد بهار اسطوره شناس که برعکس پدرش ملک الشعرای بهاری فردی منصف می باشد،  معتقد است عید سال عیدی آریایی نیست. به گفته وی خداي شهيد شونده سومري يا «دوموزي» در پايان هر سال كشته شده و سر سال نو دوباره متولد مي شود. تركان قديم تولد او را جشن مي گرفتند چون با تولد او گياهان و دانه ها مي روييدند. جالب اينجاست كه امروزه اقوامي اين عيد را صرفا بخاطر اسمش که متاسفانه بنا به عدم تعصب ترکان غیرترکی شده٫ از آن خود دانسته و عيد تركان را تقليدي از عيد خويش مي دانند!.
   از دیگر سو، عيد سال نو در آذربايجان با نام پادشاهی اسطوره ای پيوند خورده است. چنين نقل مي شود: چون پادشاه به آذربايجان رسيد براي وي تخت مرصعي در جانب شرق نهادند و وي تاج بر سر نهاد همين كه آفتاب طلوع كرد اولين شعاع نور كه بر انتهاي تاج افتاد مردم جشن گرفته و آنروز را يئنگي گون يا نوروز نام نهادند. از ديگر سو بررسي هاي باستانشناسي در ميان تمدن هاي اينكا و آزتك آمريكا نشان مي دهد كه اعلام سال نو در ميان انها نيز كاملاً روش نجومي داشته است. بدين ترتيب كه آنها در معابدشان سوراخهايي تعبيه كرده و در روز و ساعتي كه شعاع نور مستقيم وارد اين سوراخ شده و از آنجا به نقطه مشخصي در كف معبد مي‌تابيده‌ سال نو اعلام مي گرديد. ارتباط سومریان با ترکان امروزین محرز می باشد و قریب به سیصد کلمه مشترک در ترکی امروزین و سومری قدیم به یادگار مانده است.
براساس افسانه های ترکان باستان، نوروز همان روز ارکه نه قون می باشد که ترکها با آتش زدن کوهی آهنین توانستند از حصار ان درامده وارد  دوران جدیدی از زندگانی پرافتخار خود گردند.
۱۹ اسفند ۱۴۰۳                                                                                                       https://t.me/melikzadeh

براساس تقویم ترکان باستان،
سال۱۴۰۴ سال : ایلان ایلی ( سال مار )میباشد. 
دکتر توحید ملک زاده
https://t.me/melikzadeh
تقویم بسیار قدیمی حیوانات  که در ایران بطور رسمی کاربردی حداقل ششصد ساله دارد پایه¬ای ترکی دارد. قدیمی ترین اثر دال بر استفاده از این سیستم تقویمی در سنگنوشته های ترکی « اورخون» نوشته شده به زبان ترکی قدیم در ۱۳۰۰ سال قبل ، موجود است. پس از اسلام در آثار ابوریحان بیرونی نیز به این سیستم تقویم اشاراتی شده ولی شرح آن به طور کامل در کتاب مشهور دیوان لغات الترک محمود کاشغری به شرح زیر آمده است: يكي از خاقانهاي ترك مي‌خواهد كه تاريخ وقوع جنگي را بداند، ولی ممكن نمي‌شود. از اينروي با ملتش مشورت مي‌كند و در قورولتای اعلام مي‌دارد كه همانطور كه ما درباره تاريخ وقوع اين جنگ دچار سردرگمي شديم آيندگان نيز سردرگم خواهند شد. بنابراين ما اكنون به تعداد دوازده (ماه و) برج آسمان دوازده سال را نامگذاري مي‌كنيم، تا سالهایمان را از گذر اين تقویم بفهميم. اين در ميانمان يادگاري باشد. ملّت هم پيشنهاد خاقان را تأييد مي‌كند.
خاقان به اين مناسبت به شكار مي‌رود و فرمان مي‌دهد كه حيوانات را به سوي رود «ايلا» برانند. مردم حيوانات را به تنگنا انداخته به سوي رودخانه مي‌رانند. بعضي از اين حیوانات را شكار مي‌كنند و تعدادي از آنها خود را به آب مي‌زنند. دوازده حيوان از آن ميان از آب مي‌گذرند. نام هر يك از اين حيوانات به سالي داده مي‌شود. نخستين اين حيوانات سيچان (موش) بوده ... نام نخستين سال «سيچغان ييلي» (سال موش) گذاشته مي‌شود. بعد نام حيواناتي كه يكي بعد از ديگري از آب گذشته بودند به ترتيب به سالها داده مي‌شود: «اود ييلي» (سال گاو) و ...
تركمنها نیز روايت پند‌آميزي در مورد پيدايش سالشمار حيواني دارند. روزي تمامي حيوانات به پيشواز سال جديد مي‌روند. شتر كه به قد و بالاي خودمغرور شده بود گفت: «حتماً پيش از همه سال جديد را خواهم ديد.» امّا موش كوچك با زرنگي تمام روي سر شتر جهيده و پيش از همه، سال جديد را مي بيند. شتر كه مات و مبهوت مانده بود، از تمامي دوازده حيوان دوره كه موفق به مشاهده سال جديد شده بودند عقب مي‌ماند و بدين ترتيب غرور شتر باعث مي شود كه جايي در دوره سالها نداشته باشد .اين روايت به مدد مايه اخلاقي و پندآميز آن كه نهي از غرور است، در ميان تركمنها نسل اندر نسل نقل شده و بصورت ضرب‌آلمثل درآمده است: «دويه بوينونا بويسانيپ ييلدان كور قاليپدير!» يعني (شتر به علّت مباهات به گردنش از مشاهده سال جديد محروم ماندهاست).
عموما اعتقاد بر این است که سالها با ویژگی هر یک از حیوانات همراه می باشد.
نام سال‌های دوازده‌گانه حیوانی ترکی که در ایران به کار می‌رفته با تلفظ قدیمی، به ترتیب عبارت بوده است از:
سیچقان ایل (سال موش)
اود ایل (سال گاو)
بارس ایل (سال پلنگ)
توشقان ایل (خرگوش)
لوی ایل (سال نهنگ)
ایلان ایل (سال مار)
یوند ایل (سال اسب)
قوی ایل (سال گوسفند)
بیچین ایل (سال میمون)
تخاقوی ایل (سال مرغ )
ایت ایل (سال سگ)
تنغوز ایل (سال خوک)
این سیستم تقویمی از دوران صفویه رسما در تقویم هجری شمسی و در اسناد رسمی بکار رفت. در سال۱۳۰۴ شمسی با آغاز سلطنت پهلوی و در راستای مقابله با نشانه های ترکی در ایران، از تقویم رسمی خارج گردید. با اینحال هنوز هم بصورت غیررسمی براساس سنتی دیرین هر سال تقویم حیوانی در تقویمهای نجومی اعلام  می گردد و اهالی آذربایجان و ایران برای تفال از این نامگذاری استفاده می کنند.
ییلان/ایلام یا مار در افسانه های ترکان سمبول جاوید ماندن و نامیرایی است. در اسطوره قیل قمیش- نخستین اسطوره جهان که از آن پروتوترکان سومر می باشد مار همین نقش را ایفا می کند.
۱۸ اسفند ۱۴۰۳
  https://t.me/melikzadeh

چهارشنبه آخر سال، آتش، ترکها
دکتر توحید ملک زاده
https://t.me/melikzadeh

ترکان از جمله قدیمی ترین ملل جهان هستند که زندگیشان با طبیعت و قوانین حاکم بر آن عجین شده است. دید انسان ترک به طبیعت دیدی کاملا همزادپنداری بوده و با عناصر اربعه آب، باد، آتش و خاک همبستگی داشته است.
آتش به عنوان عنصری مهم چه در طبیعت و چه در زندگی ترکان، نقش اساسی در تفکر اسطوروی ترکان داشته است. آتش عنصری بود که به زندگی انسان گرمی می بخشید و به خانه او روشنایی. به عقیده ترکان قدیم آتش مقدس بود و نگهدارنده آن مستوجب پاداش. آتش محکی بر درستی و نادرستی اعمال بود و عبور از روی آتش سوزاننده تمام افکار پلید. ژان پلانو کارپینی راهب اروپایی و سفیر پاپ به دربار ایلخانیان نقل می کند که موقع شرفیابی به دربار خاقان، وی را از روی آتش عبور دادند تا اگر سوءنیتی داشت خنثی شود.
در شاهنامه هم که در خلال داستانهایش، بسیاری از آداب و رسوم ترکان باستان به زبان دری آمده، برای پی بردن به درستی یا نادرستی گفته های سیاوش، وی را با عبور از آتش امتحان می کنند.
آخرین ماه سال دارای چهار هفته هست که هر کدام از این هفته ها به یاد چهار عنصر اولیه جهان نامگذاری شده است. در هر کدام از این هفته ها مراسم موسمی و معیشتی ترکان اجرا می شود که در هفته آخر موسوم به( ایلین آخیر چرشنبه سی) به اوج خود می رسد.
در این چهارشنبه آخر سال، افروختن آتش و پریدن از روی آن که یادگاری از اساطیر و تفکر ترکان قدیم است توسط انسان ترک در جای جای آذربایجان انجام می شود.
هدایت گران توده های عشایر کرد آذربایجان که براساس مصادره دستاوردهای تمدنهای باستان، امروزه در پی افکندن طرحی مضحک به نام برگزاری جشنهای نوروز در میان عشایر هستند که تا چند سال قبل اصلا نام و نشانی از این جشنها ابدا در میانشان نبود و حتی به تمسخر آداب و رسوم آن می پرداختند.
امروزه تجربیات چندین ده ساله گروههای تروریستی در ترکیه به طرق کاملا معلوم به عشایر در غرب آذربایجان منتقل شده و از این طریق سعی در عرض اندام در عرصه فرهنگ و سیاست آذربایجان می کنند تا به زعم خود طرحی دیگر در غرب آذربایجان اندازند. فرخوانهای اخیر برای برپایی جشنهای نوروزی آنهم در ماه رمضان و ایام لیالی قدر، بیش از اینکه موضوعیتی فرهنگی باشد بیشتر حال و هوای میتینگهای سیاسی و در حقیقت آرامش قبل از طوفانی است که با روی کار آمدن ترامپ و دوباره به روی میز آمدن نقشه خاورمیانه جدید سرعت فراوانی گرفته است. برای فهمیدن و دیدن حساسیت مردم ایران و آذربایجان به این تحرکات پوششی عجیب و صنعی عشایر کرد در ایام رمضان، اندکی صبر لازم است. ۱۸ اسفند ۱۴۰۳

https://t.me/melikzadeh

ترکی زبانی ملی است نه قومی و محلی...
( به بهانه رد طرح آموزش زبانهای محلی در مجلس ایران)
دکتر توحید ملک زاده
https://t.me/melikzadeh
از نظر فرهنگی و سیاسی، موقعیت قرن پانزدهم هجری همچون قرن چهاردهم نیست به عبارت دیگر دهه اول ۱۴۰۰ نیز دهه اول ۱۳۰۰ نیست که رضاخان و دارودسته اش ساختار فرهنگی و اداری کشور را از حالت متکثر تبدیل به حالت مرکزگرا تبدیل کردند. حالتی که مرکز را در مقابل پیرامون قرار داد و پیرامون را در برابر مرکز. در آن زمان کاری ترین ضربه را زبان ترکی و فرهنگ ترکی خورد. چرا که زبان ترکی هزار سال در سیر ادبیات کلاسیک جهان و دنیای اسلام با آثاری چون دیوان لغات الترک و قوتادقوبیلیک و شاعرانی چون امیرعلیشیر نوایی و نسیمی و فضولی نقش داشت و در همان سالهای مرکزگرایی در ایران، در دانشگاهها و مراکز علمی جهان، به زبان ترکی تدریس، تفکر و تحقیق می شد.
تاریخ ادبیات کلاسیک ترکی برخلاف فارسی که زبانی تصنعی می باشد تاریخ رشد، بالیدن و تحول یک زبان زنده دنیا می باشد و برعکس، تاریخ ادبیات فارسی نه تاریخ تحول یک زبان بلکه زبانی برای عرض اندام در صناعات ادبی شاعران و سخنسرایان در طول قرنها می باشد. براساس این اشکال است که یکی از فارسی دانان کرمانشاهی که سعی در سره سخن گفتن دارد اقرار می کند زبان فارسی دینامیک و حرکت معمولی زبانی را ندارد. بقول وی چگونه می شود زبان یک شاعری به فارسی هزار سال بعد بدون تغییر قابل فهم و درک بماند؟ چرا این تغییرات شگرف زبانشناسی و تحولات زبانی در تمام زبانها بجز فارسی دیده می شود؟
بدین ترتیب است که مرکز با در اختیار گرفتن منابع مالی و قدرت اداری دهها بنیاد به نام شاعران کلاسیک شرق جهت سرکوب زبانی غیر ادبیات مرکز تاسیس میکند و بواسطه قدرت اداری، فرهنگستان زبان فارسی مجری خودخوانده - شما بخوانید مانع - اصل پانزده قانون اساسی که نیم بند اجازه یادگیری به زبانهای ملی نه، زبان های محلی را می دهد می گردد.
محلی خطاب کردن و هم ردیف کردن زبان فاخر، زبان علم و ادب و صنعت ترکی با لهجه های مازنی و سرخه ای و دهها نیم زبان و لهجه دیگر رایج در ایران نه تنها از نظر علمی اشتباه بلکه ظلم فاحش به میراث هزاران ساله بشریت می باشد.
اگر صد سال قبل با قمه و قداره سرکوب زبان ترکی نتیجه نداد مطمئن باشید در این سالها که گلوبالیزم جهانی در حال وقوع هست نیز جواب نخواهد داد.
۸ اسفند ۱۴۰۳
https://t.me/melikzadeh

۱۰۷مین سالگرد فاجعه جیلولوق در غرب آذربایجان، دکتر توحید ملک زاده
(چاپ اول کتاب ۱۳۸۵، چاپ پنجم کتاب ۱۴۰۳)
https://t.me/melikzadeh

تلاش تاریخی برای تغییر شیوه حکمرانی ایران
از سانترالیسم تا فدرالیسم
دکتر توحید ملک زاده
https://t.me/melikzadeh

فدرالیسم یا آنچه که در کتب کلاسیک تاریخ مشرق زمین ملوک الطوایفی نامیده شده ساختار طبیعی حاکمیت قدیم فئودالی دارای اراضی وسیع بوده است. ترکان قدیم نیز همین شیوه را که شکلی از دموکراسی بوده اجرا می کردند.
سومریان پوروتوتورک مجلسی داشتند متشکل از ریش سفیدان و بزرگان قوم. اشکانیان یا همان آرساسیدها که در دوره پهلوی ترک بوده و بعدا یک شب آریایی شدند نیز مجلسی شبیه قورولتای داشتند.
شیوه اداره امور مملکتی در این مجالس تصمیم گیری می شد.با تشکیل امپراطوری های بزرگ سلجوقی از چین تا دریای مدیترانه، افرادی تحت عنوان آتابی(اتابک) به اداره سرزمینهای داخل امپراطوری فرستاده می شدند. اتابکان منافع سلطان را تامین می کردند و سلاطین منافع اتابکان و سرزمینهایی چون آذربایجان. یکی از مهمترین اتابکان امپراطوری سلجوقی، اتابکان آذربایجان بودند.
امپراطوری های بعدی نظیر ایلخانی نیز به همین شیوه اداره می شدند و رئیس هر سرزمینی ضمن هماهنگی با خاقان، در امور مملکتی نیز مستقل عمل می کرد. صفویان، افشاریه و قاجاریه نیز به همین شیوه عمل کرده و فرمانرواهایی چون فرمانروای آذربایجان امورات مملکتی را با لحاظ کردن مولفه های فرهنگی و بومی منطقه شان اداره می کردند.
ترکان آذربایجان با چنین دید دموکراسی و حکمرانی وارد قرن بیستم شده مشروطیت را با وارد کردن اصل انجمنهای ایالتی- ولایتی به تمام مملکت محروسه ایران به ارمغان آوردند. برای احیای این دموکراسی نوپا خونهایشان ریخته شد و برای رفع گرسنگی ناشی از محاصره توسط مستبدین یونجه ها خوردند. ولی چه فایده که قزاقی بیسواد مجری اوامر عوامل شعوبیه شده ساختار اداری کشور را متمرکز در تهران نهادند. در این ساختار استانداران و فرمانداران مجری بخشنامه های تهران شدند و مولفه های جغرافیایی مناطق اصلا لحاظ نشد. برای کل مملکت از شمال تا جنوب، روز شروع مداری اول مهر اعلام شد که برای آذربایجان مطبوع هست و برای جنوب نامطبوع. شروع ساعات اداری برای کل مملکت ساعت هشت اعلام شد که برای آذربایجان مطبوع و برای مشهد نامطبوع و کلا بخشنامه های سرتاسری که منافع ملی در آن لحاظ نمی شد.
حال که اداره مملکت از تهران که اژدهایی عظیم الجثه شده غیرقابل اداره گردیده تفویض اختیارات به مناطق جغرافیایی ایران گرچه دیر هست ولی بازهم باید به فال نیک گرفت.به شرط اینکه بدون فوت وقت به سیستم اداری دوران ناصرالدینشاه برگشت که در آن کشور توسط فرمانروایان پنج قسمت اداری آذربایجان، خراسان، اصفهان، کرمان و فارس اداره می شد. آذربایجان در دوره قاجاریه مستقیما توسط ولیعهد یعنی شاه آینده قاجار اداره می شد.
۳۰ بهمن ۱۴۰۳
https://t.me/melikzadeh

25 بهمن، هشتادمین سالگرد شهادت سرهنگ مافي بدست اشرار در اطراف اورمیه

دکتر توحید ملک زاده   https://t.me/melikzadeh           
شهریور 1320 قدرت پوشالی رضاخان درهم شکست و ارتش پوچ وی علیرغم دهه ها صرف سرمایه هنگفت در یک روز درهم شکست. ارتش رضاخانی که حتی نتوانست 24 ساعت در برابر قوای روس و انگلیس مقاومت نماید نه تنها ملامت نشد بلکه شکست قاجاریه در برابر روسها که بیش از ده سال انجامید امروزه با طعنه جاهلان آریاپرست و کوروش پرست مواجه می شود. فرماندهان آن ارتش شاهنشاهی پوشالی اولین کسانی بودند که گریختند و سربازان پادگانها آخرین نفرها. مقاومت چند نفر مرزبان آذربایجانی نیز به شهادت آنها منجر شد که لازم است هر سال یادبود این قهرمانان برگزار شود.
اشغال آذربایجان توسط روسها و ضعف حکومت مرکزی، طبق معمول، تحرکات عشایر را زیاد کرده و اورمیه و غرب آذربایجان دستخوش ناامنی گردید چرا که روسها به آنها اطمينان داده بودند که تيپ اورميه حق به کار بردن نفرات و ارابه جنگي در شهر را ندارد و با اين اطمينان عشاير مشغول شرارت بودند. با اینحال تیپ اورمیه برای نشان دادن قدرت خود، هفته ای دو سه بار در مسیرهای ورودی شهر بوسیله یک گردان پیاده، یکدسته توپخانه کوهستانی و یکدسته خمپاره انداز اقدام به پیاده روی می کرد تا تلاشهای اشرار برای تصاحب اورمیه را خنثی کند.
در آن زمان اوضاع اطراف اورمیه مخصوصا محال نازلوی اورمیه ( شمال شهر) بسیار خطرناک بود تا اینکه در یکی از روزها به واحدی از ارتش به فرماندهی سرگرد هدايت اله مافي فرمانده هنگ پياده تيپ اورميه دستور داده می شود تا برای راهپیمایی تاکتیکی در مسیر محال نازلو به طرف روستای گجین آماده شود.
مافی که به سبب جسارتش در برابر اشرار، نزد اهالي اورميه محبوبيت فراوان داشت در روز چهارشنبه 25 بهمن ماه 1323 در حالیکه هواي اورميه بسيار سرد و تقريبا 30 سانتي متر برف روي زمين نشسته بود، در رأس يک واحد از تيپ اورميه براي راهپيمايي به طرف نازلو حرکت مي نمايد. اصرار افسران و سربازان برای انصراف از راهپیمایی را گوش نکرده و در جواب گفت: پس اين اسلحه براي چيست؟ با آنها مي جنگم. که متاسفانه به محض رسيدن به قريه مذکور درگیری شدید با اشرار شروع و سرگرد مافی با اصابت چهار گلوله درجا شهيد مي شود. اين حادثه نه تنها دوستان و همکاران نظامي او را، بلکه تمامي اهالي اورميه را بسیار ناراحت و نگران کرد. فردای آنروز براي تشييع جنازه مافی، شهر اورميه تعطيل و از طرف ملتش عزای عمومي اعلام گردید. چندين هزار نفر اورموی پياده تا گورستان کنار شهر به نام دره دییرمانی، جنازه اين افسر شريف را تشييع کردند. قبرستان محل دفن وی بعدها در ورودی شهر از سلماس تبدیل به پارک شد و « ساعات پارکی » نامیده شد با اینحال مزار وی به افتخار شجاعت وی در برابر اشرار مسلح، به عنوان سمبل مقاومت نگه داشته شد.اخیرا با تلاش جمعی از غیرتمندان و به همت شهرداری اورمیه مزار وی و سربازان شهید همراه وی بازسازی مناسب شد که جای تقدیر دارد.
يکي از خيابانهاي اورميه نیر به نام اين افسر شريف «خيابان مافي» ناميده شد.
پس از ختم غائله قريه گجين، براي تأمين امنيت منطقه یک گروهان در نازلو مستقر و ستون فوق الذکر شبانه به اورميه مراجعت کرد و در روز 28 بهمن ماه يک گروهان از اورميه تجهيز شد تا به قريه گجين اعزام و گروهان آنجا را تعويض نمايد. اين گروهان به محض خروج از شهر اورميه و رسيدن به ارتفاعات جوودلر داغي اورمیه به عده اي از عشاير مسلح که شمار آنان 200 نفر تخمين زده مي شد برخورد مينمايد و جنگ سختي درميگيرد. فوراً دو ارابه جنگي به کمک گروهان اعزام و حمله دو گروهان با پشتيباني ارابه جنگي به ارتفاعات آغاز مي گردد و اشرار با جا گذاشتن 25 کشته مجبور به فرار و تخليه ارتفاعات مزبور مي شوند.
گفتنی است: سرهنگ دوم هدایت الله مافی فرزند جعفر در سال 1285 متولد گردید. مافی ها دسته ای از ترکان افشار بودند که در اورمیه و سلماس بانی خیرات بوده و جوانان آنان علاقه فراوانی به امور نظامی داشتند. وی پس از اتمام تحصیلات ابتدایی و متوسطه در سال 1308 وارد دانشکده افسری گردید. مافی در سال1310 اولین درجه نظامی خود را با عنوان ستوان دومی را اخذ و در سال 1324 به درجه سرهنگ دومی نايل آمد.(پس از شهادت یک درجه ترفیع گرفت) در طول خدمت خود فرماندهی گروهان سوم هنگ 2 تیپ  و گروهان دوم هنگ 7مستقل گارد پیاده ، ریاست کارگزینی ستاد لشکر، فرماندهی هنگ 4 پیاده رضائیه و معاون صفی تیپ رضائیه را در کارنامه خود دارد. بنا به نقل معمرین شهر بعلت اشغال پادگان  توسط روسها، نیروهای ارتش در اقصی نقاط شهر تمرکز داشتند و نیروهای سرهنگ مافی در باغات اطراف شهر (خیابان مافی کنونی) مستقر بودند. بعدها بیاد رشادت های ایشان نام همین گذرگاه بنام خیابان مافی نام گذاری گردید.۲۳ بهمن ۱۴۰۳
https://t.me/melikzadeh

افتخارات تاریخ آذربایجان(۹)
پروفسور لطفی زاده کاشف منطق فازی در مهندسی و پردازش سیگنالها
دکتر توحید ملک زاده
https://t.me/melikzadeh
آذربایجان مهد علم است از نظریه های علمی و فلسفی گرفته تا اختراعات و اکتشافات، از اکتشاف آبیاری مصنوعی اورارتویی سه هزار سال قبل تا پرداختن به منطق فازی که کاربرد در کامپیوترهای پیشرفته و میکروچیپ و پردازنده های قوی دارد.
یکی از این افتخارات بزرگ آذربایجان کسی نیست جز پروفسور لطفی زاده.
لطفعلی عسگرزاده مشهور به لطفی زاده و در مقالات بین المللی با نام «زاده» در سال ۱۲۹۹ش/ ۴ فوریه ۱۹۲۱ م در باکو روستای نووخانی زادگاه محمدامین رسول زاده متولد شد. پدرش  رحیم علعسگرزاده (۱۸۹۵ـ۱۹۸۰)تاجری روزنامه نگار از اردبیل بود.رحیم در سالهای جنگ جهانی اول به باکو رفته و به تجارت کبریت مشغول بود. تجارتی پرسود و بدون جنجال بطوریکه رحیم توانست به تحصیلاتش در انستیتو شرق شناسی دانشگاه آذربایجان بپردازد. لطفعلی تحصیلات ابتدایی را در مدرسه شماره ۱۶ باکو به زبانهای ترکی و روسی شروع کرده و در سنین کودکی در حالیکه تنها ده ساله بود همراه با خیل عظیم آذربایجانیان ساکن در آنسوی ارس زندگی در ایران را به زندگی در شوروی ترجیح داده به عنوان مهاجر وارد ایران شدند.
وی در تهران در دبیرستان البرز  که ان موقع دبیرستان سیستم آمریکایی بود ادامه داد.همین تحصیلات باعث شد که در دو مکتب متفاوت روسی و غربی با نظریات متقابل آشنا شود. سپس در دانشکده فنی دانشگاه تهران ادامه تحصیل داد. لطفي‌زاده از ۱۰ تا ۲۳ سالگي در ايران زندگي كرد. در سال ۱۹۴۲م / ۱۳۲۱ ش با درجة کارشناسی مهندسي برق از دانشكده فني دانشگاه تهران فارغ‌التحصيل شد. او در سال ۱۹۴۴م/ ۱۳۲۳ش  وارد امريكا شد و به دانشگاه MIT رفت و در سال ۱۹۴۶/۱۳۲۵ درجة کارشناسی‌ارشد را در مهندسي برق دريافت كرد.
در سال ۱۹۵۱ درجه دكتراي خود را در رشتة مهندسي برق دريافت نمود و به استادان دانشگاه كلمبيا ملحق شد. سپس به دانشگاه بركلي رفته و در سال ۱۹۶۳ رياست دپارتمان مهندسي برق دانشگاه بركلي را كه بالاترين عنوان در رشتة مهندسي برق است، كسب نمود.

نظريه فازی به وسيله پروفسور لطفی زاده در سال ۱۹۶۵ در مقاله ای به نام مجموعه های فازي معرفي شد. ايشان قبل از كار بر روي نظريه فازي، يك استاد برجسته در نظريه كنترل بود. او مفهوم «حالت» را كه اساس نظريه كنترل مدرن را شكل می دهد، توسعه داد. وی مبدع تبدیل زد در ریاضیات عالی می باشد.
 پروفسور لطفی زاده پس از معرفي مجموعة فازی در سال ۱۹۶۵، مفاهيم الگوريتم فازي را در سال ۱۹۶۸، تصميم‌گيري فازي را در سال ۱۹۷۰ و ترتيب فازي را در سال ۱۹۷۱ ارائه نمود. ايشان در سال ۱۹۷۳اساس كار كنترل فازي را بنا كرد.
پروفسور لطفی زاده دارای بیست و پنج دکترای افتخاری از دانشگاه‌های معتبر دنیاست، بیش از دویست مقاله علمی را به تنهایی در کارنامه علمی خود دارد و در هیأت تحریریه پنجاه مجله علمی دنیا مقام مشاور را داراست.
 
وی یکی از پژوهشگرانی است که دارای بیشترین یادکرد (Highly-Cited) در مقالات علمی دنیا می‌باشد. وی تا اکتبر ۲۰۱۱، ۹۵۰ هزار یادکرد در گوگل اسکالر داشته است.
 
پروفسور لطفعلی عسگرزاده مشهور به پروفسور لطفی‌زاده، بنیانگذار منطق فازی در ۶ سپتامبر ۲۰۱۷ (۹۶ سال) ساعت هفت و نیم صبح در
برکلی، کالیفرنیا، آمریکا درگذشت و بنابر وصیتش با حضور رئیس جمهور و مقامات علمی، سیاسی از محل آکادمی علوم آذربایجان با تشریفات خاصی تشییع و در قبرستان فخری باکو دفن شد.
نظریه فازی به انعطاف ریاضیات کمک فراوان نمود. در حالت ابتدایی مثلا چراغ روشن است (۱) با خاموش(۰).حال اینکه لطفی زاده با الگوریتم خاص خود حالات مابین صفر و یک را نیز وارد چرخه صنعت نموده و در پردازش سیگنالها ابتکار فوق العاده نشان داد. من هم حین تحصیل دکترای مهندسی ژئوفیزیک در دانشگاه آنکارا در سال ۲۰۰۰ میلادی در دروس سیگنالها و تئوری معکوس با الگوریتم منطق فازی همراه با منطقهایی چون ژنتیک، مونت کارلو و مورچه کار کرده و از نزدیک با این نظریه حیرت انگیز آشنا شده ام.
۱۷ بهمن ۱۴۰۳
https://t.me/melikzadeh

مناسبات تاریخی آذربایجان با عشایر کرد (قسمت اول دوره صفویه)
دکتر توحید ملک زاده
https://t.me/melikzadeh
براساس مستندات تاریخی، تا اواسط دوره پهلوی، بیش از هفتاد هشتاد درصد جمعیت منطقه ای را عشایر و روستایی ها تشکیل می دادند. با عقب تر رفتن این درصد به نفع عشایر تغییر می کند. سیستم اجتماعی عشایر بر مبنای کوچ برای تعلیف احشام بنا شده بود. وطن عشایر نیز نه خاک بلکه ایل آن عشیره بود. به عبارت دیگر فلسفه وطن در میان عشایر وابستگی به ایل بود و نه زمین. چرا که عشایر دائما در حال کوچ بودند و سرزمینشان دایره ایلی عشایر بود. بنابراین در هر جایی عروسی هم بود و اگر فوتی هم در کار بود همه جا گورستانشان هم به حساب می آمد.
در تاریخ قرون اولیه اسلامی واژه عشایر کوچرو و کرد بقدری در هم عجین شده بود که تاریخ نگاران بیشتر کلمه کرد را برای عشایر استفاده می کردند. بطوریکه در تاریخ کامل ابن اثیر مشاهده می کنیم کرد همزمان هم در منطقه کرمان هست و هم در فارس و هم در عراق عجم و حتی در آذربایجان. همین سوتی مورخین اسلامی سبب شده که افرادی چون کسروی در شهریاران گمنام قبایل عرب مهاجر به آذربایجان را گاه کرد بنامند و گاه عرب.حتی امروزه این موضوع دستاویز افرادی تازه به دوران رسیده شده تا مثلا حکومت ازدی ها، روادی ها و سایر خاندان حکومت گر عرب در آذربایجان را به نام کرد ثبت کنند و با افتخار اجدادشان را صاحب آذربایجان و حتی تبریز بدانند.
فارغ از نادرستی کلمه کرد برای کل عشایر، در تاریخ قرون اولیه اسلامی کلمه کرد به دو معنای عمومی عشایر و اختصاصی قومی بکار رفته است.
با تشکیل دولت سلجوقی و کوچ تورکمانان مسلمان به غرب، تقریبا بساط این کلمات برچیده شد و کل عشایر خاورمیانه تحت حاکمیت ترکان قرار گرفتند.نقش حاکمیتی ترکان نیز بسیار برجسته تر گردید ولی با تشکیل دولت صفوی و تبعات جنگ چالدران که صفویان اراضی شرق آناطولی و خصوصا دیاربکر (پایتخت اوزون حسن آق قویونلو جد مادری شاه اسماعیل) را از دست دادند عشایری در منتهی الیه کوهستانهای مرزی آذربایجان قرار گرفتند که از طوایف مختلف با منسوبیت قومی کرد و ترک بودند.
این طوایف از فرصتهای مختلفی استفاده می کردند تا زندگی ایلی بدون دردسری داشته باشند و به طبیعت عشایری حتی به دشتها نیز یورش غارتگرانه داشته باشند.
تعلق خاطر بعضی عشایر کرد به صفویان که از نظر مذهبی مخالف هم بودند بیشتر اقتصادی بود تا عوامل دیگر. هر جامعه ای بنا بر اصول اقتصادی سعی داشت و دارد که پرداختی کمتری داشته باشد و این پرداختی کمتر بیشتر در سیستم حکومتی نامنظم ممکن بود.
دسوانسالاری دولت عثمانی نسبت به دیوانسالاری صفوی بسیار منظمتر بود و عشایر بسیار دوست داشتند هر از گاهی به پرداخت مالیات تمکین نکنند. ییلاق در مناطق صعب العبور کوهستانهای غرب آذربایجان نیز علت دیگری بود برای دور از دسترس بودن. بنابراین مناطق غرب آذربایجان محل رشد و نمو عشایری شد بی دردسر و بدون هیچ پرداختی، هم در اقتصاد آزاد بودند و هم در امور دینی و مذهبی.
مراتع پر آب و علف غرب آذربایجان و رودهای همیشه جاری به این جذابیتها دامن می زد و بنابراین از دوران صفویه به تدریج شاهد قدرتمند شدن عشایر کرد در کوهستانهای غرب آذربایجان می باشیم.
۱۵ بهمن ۱۴۰۳
https://t.me/melikzadeh

اوغوز، اوغوزلار و امپراطوری ترکان
دکتر توحید ملک زاده
https://t.me/melikzadeh
در افسانه های ترکان که در کتب مختلفی از جمله شاهکار تاریخ ترکان به نام جامع التواریخ ثبت است، شخصی به نام اوغوز می باشد که جد تمام ترکان غربی و به اصطلاح ترکان ولایات امپراطوری سلجوقی می باشد.
اوغوز دو چهره دارد یکی چهره ماقبل اسلام که در کتاب اوغوزنامه منعکس شده و اوغوز با روتوش اسلامی که همچون عیسی مسیح در اولین روز تولدش سخن گفته و به وحدانیت خداوند شهادت داده اما در اوغوزنامه اوغوز پهلوانی است که بعد دینی ندارد. دانشمندان معتقدند ترکان قدیم شخصیت مته خان خاقان بزرگ ترکان هون را در شخص اوغوز متجلی نموده اند. به عبارت دیگر شخصیت اوغوز در اوغوزنامه همان مته خان تاریخ می باشد. در جامع التواریخ به به خوبی به سیستم دیوانسالاری اوغوزان اشاره می کند که به دو گروه بوز اوخ boz ox و اوچ اوخ منشعب بودند. این تقسیم بندی در کناب دده قورقود به شکل دیش اوغوز( اوغوزهای بیرون) و ایچ اوغوز ( اوغوزهای داخلی) دیده می شود. سه فرزند اوغوزخان اوچ اوخند و سه فرزند دیگرش بوزاوخ. از هر کدام نیز فرزندانی متولد شده و ۲۴ طایفه تاریخ ساز نظیر افشار, بیگدیلی، سالار، دوگر، ایگدیر و چپنی اولاد اوغوزخان می باشند.
با مهاجرت ترکان اوغوز به غرب و تشکیل امپراطوری بزرگ سلجوقی، فرایند تثبیت ملت آذربایجان با سیستم ترکی اوغوزی در آذربایجان به سرانجام رسید و لهجه های دیگری که در طول تاریخ در آذربایجان رایج بود در ترکی اوغوزی ادغام گردید.به عبارت صحیح تر لهجه فعلی زبان ترکی آذربایجانی به عنوان زبان ملی مردم آذربایجان برقرار گردید.بارزترین اثر این دوره لهجه اوغوزی کتاب دده قورقود می باشد که بتدریج در اثر فرایند تشکیل دو ملت آذربایجان و آناطولی لهجه های نوشتاری و گفتاری هر دو شکل خود را گرفت.
اگر زبان ترکی اوغوزی را یک درخت تنومند در نظر بگیرید چهار شاخه اصلی ( ترکی ترکمنی، ترکی آذربایجانی، ترکی اناطولی و ترکی قاقاووز یا همان ترکان مسیحی اورتودوکس اروپا) در ان دیده می شود.
ترکی آذربایجانی هم به شاخه هایی چون کرکوکی، آذربایجان، قشقایی و... تقسیم می گردد. زیرشاخه های هر کدام از این لهجه ها به قدری تنومندند که از حالت لهجه درآمده و به شکل زبان و ادبیات مستقل درآمده اند. کمااینکه زبان انگلیسی امریکا نیز به صورت مستقل تحت عنوان زبان و ادبیات امریکایی تدریس و تحقیق می شود.
در ترکی اوغوزی نیز مسائلی چون بعد مسافت، جغرافیا، نگاههای مذهبی متفاوت، مسائل اجتماعی متفاوت، ساختار قدرت مجزا ترکی آذربایجانی را از دوران صفویه به شکل مجزا از ترکی آناطولی در آورد.
زبان و ادبیات ترکی آذربایجانی با قدمت نوشتاری حداقل هزار ساله امروزه بکی از زبانهای زنده جهان می باشد که بیش از یکصد سال هم زبان تدریس دروس دانشگاهی هم می باشد.
۸ بهمن ۱۴۰۳
https://t.me/melikzadeh

ترکان اوغوز، سلجوقیان و امپراطوری سلجوقی
دکتر توحید ملک زاده
https://t.me/melikzadeh
ترکان اوغوز بانی امپراطوری بزرگ سلجوقی و اولین دولت فراگیر ترکی در کل دنیای اسلام می باشد که با درایت تمام طومار شعوبیه را در هم پیچید.
ترکان اوغوز که پس از اسلام آوردنشان تورکمان ( با ترکمن اشتباه نشود چون تمام ۲۴ قبیله اوغوز تورکمان نامیده می شود و تورکمنها اتحادیه چند قبیله اوغوزی هستند) توانستند به راحتی با دنیای اسلام ادغام شوند و خلافت اسلامی را از اضمحلال نجات دهند.
قبایل اوغوز از جمله افشارها، بیگدیلی ها، بایاتها، سالورها، چپنی ها و غیره همراه با قیپچاق ها در تشکیل ملت ترک آذربایجان نقش به سزایی داشته اند. طوغرول و برادرش چاغری بر بغداد دست یافتند و بر لقب سیف الاسلام به ترکان صحه گذاشتند.آلپ ارسلان توانست رومی ها را شکست دهد و جبهه های جنگ های صلیبی را دورتر از آذربایجان کند.
معماری های مساجد، مزارات چون اوچ گونبذ اورمیه، مزار طوغرول، تاسیس مدارس محتشم نظامیه، نوشتن کتب مختلف تاریخی، ادبی، تقویم ملکشاهی( جلالی یا همان سال شمسی امروزین ) که دقیق ترین سال می باشد از شاهکارهای ترکان سلجوقی است.
تاسیس سیستم اداره ای و حکمرانی اتابکی که نوعی نظام غیرمتمرکز سیاسی می باشد نشات گرفته از روح بلندمنش ترکی است.
سیستم ارشدیت در حکمرانی، برقراری مجلس بزرگان یا همان قورولتای، حکومت براساس عدل، عدالت، قسط و داد از ویژگی های بارز ترکان می باشد.
اگر امروزه کس و یا کسانی سیستم بهتری برای حکمرانی مشابه با سلجوقیان در آن دوران را دارند می توانند سرمشق خطاطان را از مدیحه سرایی آنان استفاده کنند ولی خوشبختانه پیشینه ای غیرترکی برای جغرافیای ایران وجود ندارد.
بنابراین این عقده گشایی در امتحان هنر منعکس می شود که زیبایی های هنری را با افکار پلید تحت الشعاع خود قرار می دهد.
۷ بهمن ۱۴۰۳

https://t.me/melikzadeh